ZNACZENIOWA
I JEZYKOWA KLASYFIKACJA NAZW ULIC
MIASTA G N I
E Z N O.
Kalisz – 1975
SP I S
I.
II.
III.
IV.
V.
VI.
VII.
VII.
VIII.
IX.
X.
I.
r.m.
r.ż.
r.n.
l.p.
lm.
M.
D.
m. in.
tj.
wg.
itp.
tzn.
ul.
np.
1.
Wstęp
2.
Rys
historyczny
a. od wybitnych wojowników i obrońców kraju
b. od nazw organizacji i formacji politycznych
c. od działaczy politycznych, społecznych
d. od nazwisk królów, książąt i imion słowiańskich
e. od nazwisk wybitnych uczonych lub artystów
f. od imion świętych
g. od nazw zakonów, grup wojskowych i społecznych
h. związane z wytworami kultury materialnej i duchowej
i.
od obiektów w
mieście i nazw dzielnic
j. od nazw kierunkowych
k. od nazw miejscowości odległych ale znanych związane z
komunikacją
l.
od właściwości
topograficznych terenu
m. od nazw geograficznych
n. od nazw przyrodniczych
o. od nazw metaforycznych
p. od ludzi zasłużonych dla Gniezna
q. od zawodów
r. nazwy związane z wydarzeniami
s. nazwy niejasne
5. Omówienie statystyczne.
6. Budowa słowotwórcza
7. Podsumowanie i wnioski.
Praca niniejsza jest
poświęcona nazwom ulic gnieźnieńskich. Starałem się dokonać w niej analizy
znaczeniowej i językowej poszczególnych nazw.
Praca ta nie ma charakteru
wyczerpującego, ale jest tylko próbą zajęcia się zagadnieniem.
Stanowi to największą trudność w
mojej pracy. Innym problemem jest fakt, że wiele ulic zmieniło swe nazwy z
tradycyjnych, związanych z przeszłością na nazwy nowe, współczesne. Tej zmiany
zresztą, wielu gnieźnian nie może ojcom miasta wybaczyć.
Stąd też omówiłem w swej pracy tylko
nazwy współczesne.
Przy zbieraniu
materiałów korzystałem ze źródeł znajdujących się w Archiwum Powiatowym w
Gnieźnie, Archiwum Archidiecezjalnym w Gnieźnie, Muzeum w Gnieźnie, Wydziale
Gospodarki Przestrzennej przy Urzędzie Miasta i Powiatu w Gnieźnie oraz bogatej
literatury.
Skorzystałem także z pomocy p. dr Mikołajczyk
- dyrektora Muzeum Archeologicznego w Gnieźnie oraz ks. dra kanonika
Ziętarskiego - dyrektora Archiwum Archidiecezjalnego.
Część problemów
rozwiązałem dzięki wskazówkom
P. mgra Franciszka Ciesiółki, za
które bardzo dziękuję.
IV.
"Mało jest miast tak drogich polskim sercom jak Gniezno. To niewielkie i ciche dziś miasto wie1kopolskie tętniło niegdyś bujnym
życiem, a w obrębie jego prastarych wałów obronnych kształtowało się i krzepło
państwo polskie."1/
1.
Pochodzenie nazwy miasta.
Jest wiele
teorii na temat pochodzenia nazwy miasta - Gniezno. Powszechnie przyjęło się
uzasadnienie podane przez Galla: mianowicie:
"Gdy
zaś Lech ze swoim potomstwem wędrował przez rozległe lasy , gdzie/ teraz/
istnieje Królestwo Polskie, przybywszy wreszcie do pewnego uroczego miejsca,
gdzie były bardzo żyzne pola, wielka obfitość ryb i dzikiego zwierza, tamże
rozbił swe namioty. A pragnąc tam zbudować swe mieszkanie, aby zapewnić
schronienie sobie i swoim rzekł: "Zbudujemy gniazdo".
Stąd i owa
miejscowość, aż do dzisiaj zowie się Gniezno, to jest budowanie gniazda"2/.
Inna teoria mówi,
że nazwa pochodzi od gniazda orląt, które znalazł Lech na tym terenie.
O prawdopodobieństwie tej teorii świadczy orzeł w herbie Gniezna.
Obie te teorie
są w zasadzie słuszne, ale dopiero najnowsze badania językoznawcze odpowiednio
tę
etymologię uściśliły.
S. Rospond w
książce "Dzieje Gniezna" podaje etymologiczne znaczenie nazwy.
Ze względu na dużą wagę tego problemu pozwolę sobie zacytować tezę W/w
autora:
..."1)
Pierwotna postacią Gniezna było Gniezdno
←gniĕzd-Þnd domyślne jezioro
lub osiedle.
2) podstawa
toponimiczna, apelatywna, ściślej fizjograficzna związana z położeniem; tj. gnĕzd
- nie
oznacza w tym wypadku "nidus", tym bardziej "ród plemię",
lecz wgłębienie o kształcie miskowatym,
okrągławym, o podłożu wilgotnym, gnilnym.
3)
etymologia powyższa umożliwia genezę wyrazu gnĕzdno pojętą raczej jako gnoi-zdo a nie ni-zdo”3/.
2.
Położenie geograficzne.
Gniezno znajduje się na 17°55' długości geograficznej wschodniej i 52056'
szerokości geograficznej północnej.
Miasto leży
na podłożu polodowcowym –wzgórzach morenowych, wchodzących w skład Wysoczyzny
Gnieźnieńskiej. Najwyższy punkt leżący
poza centrum miasta dochodzi do 108 m n.p.m. - Kustodia.
Miasto
otoczone jest jeziorami rynnowymi, które ciągną się łańcuchem w kierunku
południowym. Są to jeziora: Jelonek, Świętokrzyskie, Winiarskie.
Od strony
wschodniej płynęła rzeczka Srawa, po której do dziś pozostały tylko nikłe
resztki,
w postaci
częściowo wyschniętych lub skanalizowanych strumyków.
Jeziora
otoczone są tarasami, co wskazuje na częściowy zanik wody.
Miasto
otaczają wzgórza pokryte glebą polodowcową - piaszczystą i gliniastą.
W
niewielkiej odległości od miasta znajdują się duże kompleksy leśne.
3. Historia Gniezna.
Pełna zabytków i malowniczego uroku jest ziemia gnieźnieńska oraz
prastare Gniezno.
Gniezno jest
o całe dwa wieki starsze od Polski, pamięta niejednego z królów, było terenem wydarzeń, którymi zapełnione są podręczniki historii.
Niewiele
pozostało w Gnieźnie śladów tamtych czasów,
rozpadły się zamki, odeszli monarchowie i tylko z wykopalisk i zabytków
pisanych można odtworzyć przeszłość miasta.
Historia Gniezna zaczyna się w VIII lub początkach IX wieku, kiedy to
na najwyższym, zwanym obecnie wzgórzem Lecha, powstał gród z podgrodziem
otoczony drewniano-ziemnym wałem
Obronnym.
Za panowania Mieszka miasto rozbudowało się ,zaludniło i jeszcze
bardziej wzmocniło.
W 963 roku
gród był nie tylko stolicą państwa Polan, ale także środowiskiem religii
pogańskiej.
Polanie
oddawali cześć bożkom deszczu Lelowi i Polelowi, bożkowi wiatru -
Swistowi,
bogini moru
- Marzannie.
W 966 roku
Mieszko za sprawą swej żony Dąbrówki
/księżniczki czeskiej/ przyjął
wraz ze swym ludem chrzest.
Prawdziwe
dni chwały nastąpiły dla Gniezna dopiero jednak za panowania Bolesława
Chrobrego. Gród stał się słynną stolicą potężnego państwa polskiego sięgającego
od Bałtyku po Karpaty, i od Łaby po Dniepr.
W 1000 roku
cesarz Otton III uznał na zjeździe W Gnieźnie Bolesława Chrobrego za monarchę,
a W 1025
roku Chrobry zostaje koronowany na Króla Polski.
Po śmierci
Bolesława Chrobrego nastąpił powolny upadek miasta. Zapanowała w kraju anarchia
i powróciło
pogaństwo.
W roku 1o58
Czesi wtargnęli do miasta i złupili je doszczętnie.
W 1076 roku
Gniezno powraca częściowo do dawnej świetności dzięki Bolesławowi Krzywoustemu.
W roku 15oo
odbyła się w Gnieźnie ostatnia koronacja, a stolicę Władysław Łokietek
przeniósł
do Krakowa.
Odtąd już nigdy nie miało się miasto dźwignąć na dawniejsze szczyty.
Pozostało
jeszcze jednak miastem znacznym jako stolica arcybiskupów gnieźnieńskich.
W 1551 roku
napadli na miasto Krzyżacy paląc i niszcząc część miasta, zrabowali też Katedrę
oraz wymordowali wielu Gnieźnian.
W niespełna
dwieście lat później tj. w roku 1512 spotkało miasto nowe nieszczęście- wielki
pożar, który strawił wszystkie przedmieścia i dużą część grodu.
W sto lat później
w 1615 r. następny pożar znów zniszczył całe miasto i wszystkie kościoły
oprócz
kościoła św. Jana.
W roku 1624
morowe powietrze zdziesiątkowało ludność do tego stopnia, że nie było komu
odbudować zniszczonego miasta, Dopiero pomoc Zygmunta III i Władysława IV spowodowała,
że udało się odbudować dawną stolicę.
Nie na długo
jednak, bo już w 1655 r. ogniem i mieczem zniszczyli miasto Szwedzi, zrabowali
też
Katedrę. W 1705 r. Szwedzi po raz drugi niszczą i
okradają miasto, a W 1708 r. morowe powietrze
zabija ok. 5000 gnieźnian.
Królowie
polscy nie zapomnieli jednak o pierwszej stolicy, obdarowywali ją upominkami, przywilejami,
specjalną ochroną, często ją odwiedzali. Np. w 1440 r. Jagiełło po wiekopomnej bitwie
pod
Grunwaldem odwiedził Gniezno. Podobnych
wizyt kronikarze notują więcej.
Pod koniec
wieku XVIII miasto opustoszało do tego stopnia, że nawet prymasi je opuścili,
przenosząc się na zamek w Łowiczu.
Gniezno
liczyło wtedy poniżej 1000 mieszkańców. W wyniku drugiego rozbioru Polski
Gniezno
weszło we
władanie Prusaków. Okres niewoli trwał
równe 125lat.
Gnieźnianie
brali żywy udział w ruchu oporu i tak w 1806 roku w powstaniu przeciw Prusom,
w latach
1850-1851 walczyli w szeregach powstańców, a także w latach 1840, 1863-1864
1919.
W 1896 r.
powstaje w Gnieźnie pierwsza proletariacka organizacja polityczna, a w 11 lat później
komórka Polskiej Partii Socjalistycznej.
Było w
Gnieźnie wiele strajków i rewolucyjnych wystąpień np. W 1904 r., w 1906 r.
wybuchł strajk
dzieci
szkolnych w obronie mowy polskiej.
Dnia 7.09.1939
r. wkroczyły do Gniezna oddziały hitlerowskie. Rozpoczął się okres krwawych
prześladowań. Mimo to miał tu miejsce
ruch oporu.
Dnia 24 stycznia
1945 roku Armia Czerwona wyzwoliła Gniezno spod okupacji.
Rozpoczął się okres rozbudowy miasta i stopniowego
rozwoju.
Przez 50 lat
Polski Ludowej miasto się rozbudowało, stało się miastem o charakterze przemysłowym
i jest
ważnym ośrodkiem gospodarczym kraju.
4.Rozwój miasta.
W Polsce Ludowej
Gniezno zostało wydzielonym miastem na prawach powiatu, i włączone do
woj.
poznańskiego.
Obszar
miasta wynosi 27,6 km 2.
W Gnieźnie
powstało wiele osiedli i skupisk domków jednorodzinnych. Są to: Osiedle
Grunwaldzkie, Osiedle Tysiąclecia, Osiedle Budowlanych oraz obecnie znajdujące
się w budowie
Osiedle
Winiary. Osiedla te nadały miastu nowoczesny wielkomiejski charakter.
Łatwo też
można zaobserwować duży wzrost zaludnia. co obrazuje poniższe zestawienie:
Rok
|
Liczba ludności
|
1774
|
3.340
|
1837
|
5.770
|
1843
|
6.358
|
1861
|
8.520
|
1871
|
9.916
|
1875
|
11.200
|
1880
|
13.826
|
1890
|
18.000
|
1900
|
21.661
|
1910
|
25.271
|
1920
|
27.682
|
1930
|
29.112
|
1935
|
32.068
|
1939
|
33.479
|
1940
|
28.703
|
1941
|
31.214
|
1946
|
30.292
|
1950
|
36.041
|
1955
|
39.690
|
1966
|
47.559
|
1967
|
49.766
|
1968
|
50.336
|
1969
|
50.783
|
1970
|
50.643
|
1973
|
53.564
|
1974
|
54.098 w tym
28.754 kobiet
|
Przemysł
w mieście i najbliższej okolicy stoi na
wysokim poziomie.
Do
najważniejszych zakładów przemysłowych należą:
- Gnieźnieńskie Zakłady Garbarskie
- Zakłady Mięsne
/eksportujące swoje wyroby do zachodniej Europy i Ameryki/
- Cukrownia
-
Gnieźnieńskie Zakłady Mleczarskie
-
Gnieźnieńskie Zakłady Przemysłu Odzieżowego
"POLANEX"
/eksportuje większość swojej produkcji za granicę/
- ZREMB
/buduje słynne już dźwigi/
- Zakłady
Galanterii "Lech"
- Zakład
Urządzeń i Maszyn Wytwórczych Przemysłu Spożywczego
- Zakłady
Stolarki Budowlanej
-
Wielkopolskie Zakłady Obuwia
W roku 1950
przemysł gnieźnieński zatrudniał 12.722 pracowników, w tym 4.581 kobiet.
Natomiast w roku 1968 – 19.118 w tym 8.147 kobiet, w
1974 roku zaś 24.064 w tym 11.560 kobiet.
Mieszkańcy Gniezna mogą korzystać z trzech kin, teatru, 2-ch domów kultury,
mogą odpoczywać w pięciu parkach, korzystać z
dobrze rozbudowanej sieci miejskiej komunikacji autobusowej i nieźle
rozbudowanej sieci placówek handlowych.
Młodzież
uczy się w dziesięciu szkołach podstawowych, dwóch liceach ogólnokształcących,
w trzech
liceach zawodowych oraz w wielu szkołach zawodowych o różnych specjalnościach.
Gniezno jest
miastem rozwijającym się, o czym świadczy powstawanie nowych osiedli, zakładów
pracy, placówek kulturalno-oświatowych oraz placówek handlowych.
VI.KLASYFIKACJA ZNACZENIOWA I JĘZYKOWA NAZW ULIC.
1.Od wybitnych wojowników i obrońców kraju.
Bena artylerii, uczestnik powstania listopadowego, w którym odznaczył się jako
dowódca baterii pod Iganiami i Ostrołęką.
Dowódca artylerii podczas szturmu na Warszawę.
walczyłwęgierskiej.
została
, D.
Czarnieckiego
wojewoda ruski. Walczył ze Szwedami, Tatarami
i Kozakami. Zyskał wielką sławę w
czasie najazdu
Szwedów na Polskę,
zwłaszcza przez obronę Krakowa i przeprawę na
duńską wyspę Alsen w 1658 r.2/
10.1935 r.
Czarnieckiego - rzeczownik, r.m., l.p., D.
ąbrowskiego - Jan Henryk Dąbrowski
/1755-1818/-generał
r. obroną Warszawy i
wyprawa
na
Wielkopolskę. W 1797 r. tworzy legiony we
Włoszech. Brał
udział w kampanii napoleońskiej gdzie dowodził wojskami Insurekcji. .
r. przebywał
w Gnieźnie, Wydał w Gnieźnie odezwę do Polaków wzywającą do
W 18o6 r. organizuje powstanie w Wielkopolsce.
Dąbrowskiego - rzeczownik, r.m., l.p., D.
lińskiego - Jan Kiliński /176o-1819/- jeden z przywódców
insurekcji
warszawskiej w 1794 r. Z zawodu był szewcem.
lenie ojczyzny
/4.
.5.1919 r.
Kilińskiego - rzeczownik, r.m., l.p., D.
- Tadeusz
Kościuszko /174-6-1817/.
k powstania narodowego
przeci Rosji i Prusom
w1794 r. Walczył o
niepodległość i demokrację kraju.5/
.5.1919 r.
Park -
rzeczownik, r.m., l.p.,
M.
Kościuszki -
rzeczownik, r.m., l.p., D.
1.
Od nazw organizacji, formacji politycznych, społecznych i kulturalnych .
- nazwę nadano dla uczczenia bohaterów
ofiarnie
Nazwę nadano po II wojnie światowej.
Bohaterów - rzeczownik, r.m.,
lm., D.
Westerplatte - rzeczownik obcy nieodmienny.
Dzieci Wrzesińskich Wrześni, Września miasto powiatowe oddalone jest od Gniezna o 25
km. Nazwę nadano w 1945r.
lm. D.
Powstańców Wielkopolskich - W dn.,
29,12,18 r, tą
ulicą (ówczesna nazwa
ul, Kcyńska) wyruszył oddział powstańców w stronę Zdziechowy, aby
l,m, ,D
działalnością hufca
Młodzieży Polskiej, organizacji istniejącej w latach 1948-1956 1/
Nazwa została
nadana
w tym 3o-leciu.
2.
Odałaczy politycznych, społecznych i kulturalnych.
system
„filozofii czynu” 2/
Chudoby - Stanisław Chudoba (1915-1943)
-działacz ruchu robotniczego,publicysta, członek PPS, wiceprzewodniczącyzamordowany przez hitlerowców3/.
r.m., l,p,, D.
w latach 115o-1223, kronikarz, autor łacińskiej kroniki obejmującej dzieje Polski od czasów legendarnych do 12o2 r.4/
o Gnieźnie uczczono pamięć kronikarza
mianując jedną z ulic jego nazwiskiem.
r,m,, l,p,, D.
filozof
i pisarz
r,m,,
l,p., D.
Kazik, działacz ruchu
działacz społeczno-
współzawodnictwa pracy.
.
r.
3. Od nazwisk królów, książąt i imion słowiańskich.
4. Od nazwisk. wybitnych uczonych, pisarzy lub artystów.
-
Kopernika
- Joachim Lelewel (1786-1861),
Nazwa została nadana 12.8.1933 r.
5.
Od imion świętych.
8.Związane z wytworami kultury materialnej i duchowej.
waniem na tej
Kolegiaty - rzeczownik, r.ż., l.p., D.
Nazwa pochodzi od Tumu czyli Katedry, która znajduje się
.
Łąkowa – przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż., l.p., M.
Łącznica - rzeczownik, r.ż ., l.p., M.
Mała – przymiotnik, r.ż. , l.p., M.
Mokra – przymiotnik, r.ż. , l.p., M.
.
Odległa - przymiotnik, r.ż., l.p., M.
Polna - przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż. ,l.p.,
M.
Poprzeczna – przymiotnik, r.ż. , l.p., M.
Prosta - przymiotnik, r. ż., 1.p., M.
Rubież - rzeczownik, r.ż. , l.p., M.
Równa – przymiotnik, r.ż. , l.p., M.
Nazwę nadano w tym 30-leciu.
Skrajna - przymiotnik, r. ż., l. p. , M.
Nazwę nadano 12.3.1933
r.
Nazwę nadano w 1950 r.
Strumykowa – przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż., l.p., M.
Sucha
piaszczystym.
Nazwa została nadana w
tym 3o-leciu.
Ustronie
Nazwę nadano 29.3.1935
r.
Ustronie - rzeczownik, r. n. , l.p., M.
Wąska
Wodna - przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż., l.p., M.
Zakątek
Zakątek - rzeczownik, r.m. , l.p., M.
.
go
nia.
Kwiatowa
Podleśna
.
.
ana – rzeczownik, r.m., l.p., D.
Rzeźnicka
.
Jak wynika z przedstawionego zestawienia najwięcej ulic bo aż 34, co
stanowi16,7% ma nazwy pochodzące od właściwości topograficznych.
Nazwy te są w zasadzie nazwani nowymi, nadanymi. W tym: 50-leciu ulicom
nowo powstałym lub przyłączonym do miasta, drogom wiejskim przekształconym w
ulice.
Niezależnie od tego nazwy zostały w większości nadane trafnie; określają
charakter ulicy, jej aktualną rolę lub znaczenie, np. ulice Skrajna – wzdłuż
niej biegnie granica miasta, Łącznica – łączy dwie ważne ze względów
komunikacyjnych ulice.
Drugą grupę pod względem ilościowym stanowi grupa nazw pochodzących od
obiektów w mieście. Liczba ulic należących do tej grupy zamyka się sumą 25 ulic
co stanowi 12,4 %. Nazwy w tej grupie są jeszcze bardziej dokładnie dobrane i
wiążą się z obiektami istniejącymi obecnie lub w przeszłości, o czym świadczy 6
nazw pochodzących
z XVI/XVII w. Wiele nazw w tej grupie pochodzi od dawnych dzielnic czy jurystyk.
Grupa jak wynika z powyższego, jest niewątpliwie najstarszą i świadczy, że
mieszkańcy Gniezna nie zapominają o historii, świetności średniowiecznego
grodu. Nie dotyczy to oczywiście wszystkich ulic, bo część z nich posiada także
nazwy nowe, także trafnie dobrane.
Gnieźnianie lubią także nazwy związane z
Na czwartym miejscu. Znajduje się grupa nazw związanych z wybitnymi
pisarzami, artystami, uczonymi. Grupa stanowi 10,3 % całości tj. 21 nazw. Mamy
tu więc ulice, których patronami są najwybitniejsi
Świadczą one niewątpliwie o wielkim uznaniu i szacunku jaki mają
gnieźnianie dla wielkich pisarzy i artystów, świadczą o tym, że tradycje
kulturowe kraju tkwią głęboko w świadomości mieszkańców Gniezna.
Kolejne piąte miejsce zajmuje grupa nazw metaforycznych, stanowią one 3,7%
tj. 18 nazw. Nazwy te są w większości nowe, powstały wraz z nowymi ulicami i
świadczą o dążności mieszkańców do kojarzenia wraz z nazwą jakiegoś przyjemnego
doznania, pragnienia harmonii i spokoju.
Na następnym miejscu znajduje się grupa nazw wodzących się od nazwisk
działaczy politycznych , społecznych i stanowi ona 6,3 % ogółu, tj. 13 nazw. Nazwy
w tej grupie mówią o szacunku do rewolucyjnych Tradycji gnieźnian.
Wspomniałem już na wstępie, że mieszkańcy Gniezna
Pozostałe grupy są już mniej liczne, choć
Na szczególną uwagę zasługują tu jeszcze dwie grupy, mianowicie: grupa nazw
pochodzących od nazwisk królów i imion słowiańskich, druga na nazwy pochodzące
od nazwisk zasłużonych obywateli dla Gniezna.
W grupie pierwszej najwięcej jest nazw związanych z historią miasta, a więc
Mieszkiem I, Lechem
W drugiej grupie nazwy świadczą o szacunku mieszkańców dla ludzi, którzy
położyli ogromne zasługi dla miasta. Na szczególną uwagę zasługuje postać
Wszystkie nazwy są w zasadzie polskie i świadczą o patriotyzmie gnieźnian.
Przedstawiona tabelka
ilustruje podział poszczególnych grup nazw wg form gramatycznych. Na 204 nazwy
występuje aż 101 przymiotników w mianowniku,
55 rzeczowników w
dopełniaczu, 22 zestawienia, 21 rzeczowników w mianowniku
i 5 złożeń.
Łącznie mamy więc 101
przymiotników i 76 rzeczowników występujących pojedynczo,
reszta występuje w postaci
złożeń i ze stawień.
Najbogatsze w
przymiotniki są 13, 15, 16 grupa nazw. Są to nazwy związane z topografią,
przyrodą, nazwy metaforyczne, a więc wyrazy określające nie jako ulice.
Znamienną jest rzeczą, że wszystkie przymiotniki wymienione w grupach 13, 15 i
16 są rodzaju żeńskiego liczby pojedynczej. Rodzaj swój przyjęły od rzeczownika
rodzaju żeńskiego "ulica".
Najbogatsze w
rzeczowniki są grupy 3, 4, 5, i 9. Są to grupy, w których nazwy pochodzą od
nazwisk wybitnych uczonych, artystów, działaczy politycznych i królów (poza
grupą 9). Są one w większości rodzaju męskiego, co oznacza, że żadna ulica poza
czterema
wyjątkami (Dąbrówki, Rzepichy, Konopnickiej, Orzeszkowej) na 42 nazwy nie
upamiętnia osoby płci żeńskiej. W grupie 9 omówione są nazwy związane z
obiektami w mieście, przy czym rzeczowniki określają w dużej mierze ulice związane
z zabytkowymi dzielnicami. Rodzaje są w tej grupie bardzo zróżnicowane.
Budowa słowotwórcza nazw ulic jest zatem prawidłowa, zgodnie z zasadami
obowiązującymi w gramatyce języka polskiego, natomiast nazwy obce się nie
odmieniają; np. Westerplatte.
IX. Uwagi końcowe .
Z podanych poprzednio tabel i ich omówienia wynika, że prawie wszystkie
nazwy
są czysto polskie. W okresie okupacji wszystkie nazwy ulic zostały
zmienione ta nazwy niemieckie i dopiero po wojnie przywrócono ulicom dawne
nazwy polskie lub nadano po prostu nowe. Stąd też wiele tradycyjnych nazw
zaginęło.
Wiele nazw związanych z tradycją średniowieczną, historią czy legendą,
zmieniono na nazwy nowe, współczesne.
Nie jestem kompetentny do oceniania tej zmiany, nie mnie sądzić czy to
dobrze czy źle, ale wydaje m
niejako zabytkowych nazw byłoby właściwsze, chociażby ze względu na 12
wieków Gniezna.
Jak wynika z poprzednich rozdziałów najliczniejsza jest grupa nazw
topograficznych (34 nazwy).
Wiele nazw przyrodniczych wiąże się z dawniejszym charakterem ulic. Duża
część tych ulic była poza miastem, należała do przyległych do miasta wsi, były
więc związane z rolnictwem.
Reasumując te rozważania można wysunąć tu wiele wniosków. Najbardziej
zdecydowanie nasuwa się tu myśl, że większość ulic nowo powstałych świadczy
o rozwoju miasta, o jego rozbudowie przestrzennej. Powstaje wiele nowych
osiedli, powstają więc nowe nazwy.
Inny, nie mniej istotny moim zdaniem wniosek,
nasuwa się po przyjrzeniu się poszczególnym grupom nazw.
nazw. Świadczą one o bardzo wysokiej kulturze mieszkańców starego
piastowskiego grodu, o szacunku mieszkańców dla sztuki, kultury, o szacunku dla
wszelkiej działalności patriotycznej, a więc o patriotyzmie Gnieźnian oraz o
zamiłowaniu do piękna, ładu, porządku, do tego co określić można estetyką.
Na tle tych rozważań miasto i jego mieszkańcy mogą uzyskać bardzo pozytywną
ocenę w myśl zasady, ulice miasta świadczą o mieście i jego mieszkańcach.
Jednak nazwy ulic tak jak wyrazy giną, powstają nowe, ale zawsze
odzwierciedlają świadomość mieszkańców miasta, charakteryzują je, podobnie jego
historię, należą więc do historii miasta.
XI. BIBLIOGRAFIA .
1.
J. Topolski: Dzieje Gniezna, PWN, W-wa 1965.
2.
3.
K. Żurowski: Gniezno, pierwsza stolica Polski, KiW W -wa. 1964.
4.
M. Skonieczny: Przewodnik po Gnieźnie, Księgarnia J.B. Lange, Gniezno 1920.
5.
.Kalendarz Almanach "Lecha", "Gazety Gnieźnieńskiej" na
rok 1932, Copyright by PAP , W- aw 1931.
6.
7.
G. Mikołajczyk: Początki Gniezna, PWN, W-wa, Poznań, 1972.
8.
Mała encyklopedia powszechna, PWN.
