ZNACZENIOWA I JĘZYKOWA KLASYFIKACJA NAZW ULIC MIASTA G N I E Z N O.

STUDIUM NAUCZYCIELSKIE im. MARII KONOPNICKIEJ

W KALISZU -WYDZIAŁ FILOLOGII POLSKIEJ

R O M U A L D Ł U K O M S K I

ZNACZENIOWA I JEZYKOWA KLASYFIKACJA NAZW ULIC

MIASTA G N I E Z N O.

PRACA DYPLOMOWA Z GRAMATYKI

napisana pod kierunkiem

mgr Fr. Ciesiółki

Kalisz – 1975

SP I S T R E Ś C I

I. Wykaz skrótów ........................................................ str. 3

II. Plan pracy ……………………………………………………………… str. 4

III. Wstęp…………………………………………………………………. str. 5

IV. Rys historyczny …………………………………………………… .. str. 6

V. Spis alfabetyczny nazw ulic ........................................ str.10

VI. Klasyfikacja znaczeniowa i językowa nazw ulic ……….. str.16

VII. Zestawienie statystyczne ...................................... . str.40

VII. Zestawienie form gramatycznych

w poszczególnych grupach ………………………………… str.42

VIII. Uwagi końcowe………………………………………………… str.44

IX. Przypisy…………………………………………………………………… str.45

X. Bibliograﬁa ………………………………………………………….. str.48

XI. Aneks ……………………………………………………………… str.49

I. W Y K A Z S K R Ó T Ó W

r.m. - rodzaj męski

r.ż. - rodzaj żeński

r.n. - rodzaj nijaki

l.p. - liczba pojedyncza

lm. - liczba mnoga

M. – mianownik

D. - dopełniacz

m. in. – między innymi

tj. – to jest

wg. - według

itp. – i tym podobne

tzn. – to znaczy

ul. - ulica

np. – na przykład

II. P L A N P R A C Y.

1. Wstęp

2. Rys historyczny

a. pochodzenie nazwy

b. położenie geograficzne

c. historia Gniezna

d. rozwój miasta

3. Alfabetyczny wykaz ulic z transkrypcja fonetyczną

4.Klasyfikacja znaczeniowa i językowa nazw ulic

a. od wybitnych wojowników i obrońców kraju

b. od nazw organizacji i formacji politycznych

c. od działaczy politycznych, społecznych i kulturalnych

d. od nazwisk królów, książąt i imion słowiańskich

e. od nazwisk wybitnych uczonych lub artystów

f. od imion świętych

g. od nazw zakonów, grup wojskowych i społecznych

h. związane z wytworami kultury materialnej i duchowej

i. od obiektów w mieście i nazw dzielnic

j. od nazw kierunkowych

k. od nazw miejscowości odległych ale znanych związane z komunikacją

i ruchem ulicznym

l. od właściwości topograficznych terenu

m. od nazw geograficznych

n. od nazw przyrodniczych

o. od nazw metaforycznych

p. od ludzi zasłużonych dla Gniezna

q. od zawodów

r. nazwy związane z wydarzeniami

s. nazwy niejasne

5. Omówienie statystyczne.

6. Budowa słowotwórcza

7. Podsumowanie i wnioski.

III. W s tę p.

Praca niniejsza jest poświęcona nazwom ulic gnieźnieńskich. Starałem się dokonać w niej analizy znaczeniowej i językowej poszczególnych nazw.

Praca ta nie ma charakteru wyczerpującego, ale jest tylko próbą zajęcia się zagadnieniem.

Dzieje się tak dlatego, że w dokumentach archiwalnych, do których udało mi się dotrzeć, najwcześniejsza data nadania pochodzi z roku 1919r. W kilku zaledwie wypadkach udało mi się określić wiek z okresu średniowiecza.

Stanowi to największą trudność w mojej pracy. Innym problemem jest fakt, że wiele ulic zmieniło swe nazwy z tradycyjnych, związanych z przeszłością na nazwy nowe, współczesne. Tej zmiany zresztą, wielu gnieźnian nie może ojcom miasta wybaczyć.

Stąd też omówiłem w swej pracy tylko nazwy współczesne.

Przy zbieraniu materiałów korzystałem ze źródeł znajdujących się w Archiwum Powiatowym w Gnieźnie, Archiwum Archidiecezjalnym w Gnieźnie, Muzeum w Gnieźnie, Wydziale Gospodarki Przestrzennej przy Urzędzie Miasta i Powiatu w Gnieźnie oraz bogatej literatury.

Skorzystałem także z pomocy p. dr Mikołajczyk - dyrektora Muzeum Archeologicznego w Gnieźnie oraz ks. dra kanonika Ziętarskiego - dyrektora Archiwum Archidiecezjalnego.

Część problemów rozwiązałem dzięki wskazówkom

P. mgra Franciszka Ciesiółki, za które bardzo dziękuję.

IV. R YS H IS T O R Y CZ N Y .

"Mało jest miast tak drogich polskim sercom jak Gniezno. To niewielkie i ciche dziś miasto wie1kopolskie tętniło niegdyś bujnym życiem, a w obrębie jego prastarych wałów obronnych kształtowało się i krzepło państwo polskie."¹/

1. Pochodzenia nazwy miasta.

Jest wiele teorii na temat pochodzenia nazwy miasta - Gniezno. Powszechnie przyjęło się uzasadnienie podane przez Galla: mianowicie:

"Gdy zaś Lech ze swoim potomstwem wędrował przez rozległe lasy , gdzie/ teraz/ istnieje Królestwo Polskie, przybywszy wreszcie do pewnego uroczego miejsca, gdzie były bardzo żyzne pola, wielka obfitość ryb i dzikiego zwierza, tamże rozbił swe namioty. A pragnąc tam zbudować swe mieszkanie, aby zapewnić schronienie sobie i swoim rzekł: "Zbudujemy gniazdo".

Stąd i owa miejscowość, aż do dzisiaj zowie się Gniezno, to jest budowanie gniazda"²/.

Inna teoria mówi, że nazwa pochodzi od gniazda orląt, które znalazł Lech na tym terenie.

O prawdopodobieństwie tej teorii świadczy orzeł w herbie Gniezna.

Obie te teorie są w zasadzie słuszne, ale dopiero najnowsze badania językoznawcze odpowiednio

tę etymologię uściśliły.

S. Rospond w książce "Dzieje Gniezna" podaje etymologiczne znaczenie nazwy.

Ze względu na dużą wagę tego problemu pozwolę sobie zacytować tezę W/w autora:

..."1) Pierwotna postacią Gniezna było Gniezdno ←gniĕzd-Þnd domyślne jezioro lub osiedle.

2) podstawa toponimiczna, apelatywna, ściślej fizjograficzna związana z położeniem; tj. gnĕzd

- nie oznacza w tym wypadku "nidus", tym bardziej "ród plemię", lecz wgłębienie o kształcie miskowatym, okrągławym, o podłożu wilgotnym, gnilnym.

3) etymologia powyższa umożliwia genezę wyrazu gnĕzdno pojętą raczej jako gnoi-zdo a nie ni-zdo”^3/.

2. Położenie geograficzne.

Gniezno znajduje się na 17°55' długości geograficznej wschodniej i 52⁰56' szerokości geograficznej północnej.

Miasto leży na podłożu polodowcowym –wzgórzach morenowych, wchodzących w skład Wysoczyzny Gnieźnieńskiej. Najwyższy punkt leżący poza centrum miasta dochodzi do 108 m n.p.m. - Kustodia.

Miasto otoczone jest jeziorami rynnowymi, które ciągną się łańcuchem w kierunku południowym. Są to jeziora: Jelonek, Świętokrzyskie, Winiarskie.

Od strony wschodniej płynęła rzeczka Srawa, po której do dziś pozostały tylko nikłe resztki,

w postaci częściowo wyschniętych lub skanalizowanych strumyków.

Jeziora otoczone są tarasami, co wskazuje na częściowy zanik wody.

Miasto otaczają wzgórza pokryte glebą polodowcową - piaszczystą i gliniastą.

W niewielkiej odległości od miasta znajdują się duże kompleksy leśne.

3. Historia Gniezna.

Pełna zabytków i malowniczego uroku jest ziemia gnieźnieńska oraz prastare Gniezno.

Gniezno jest o całe dwa wieki starsze od Polski, pamięta niejednego z królów, było terenem wydarzeń, którymi zapełnione są podręczniki historii.

Niewiele pozostało w Gnieźnie śladów tamtych czasów, rozpadły się zamki, odeszli monarchowie i tylko z wykopalisk i zabytków pisanych można odtworzyć przeszłość miasta.

Historia Gniezna zaczyna się w VIII lub początkach IX wieku, kiedy to na najwyższym, zwanym obecnie wzgórzem Lecha, powstał gród z podgrodziem otoczony drewniano-ziemnym wałem

Obronnym.

Za panowania Mieszka miasto rozbudowało się ,zaludniło i jeszcze bardziej wzmocniło.

W 963 roku gród był nie tylko stolicą państwa Polan, ale także środowiskiem religii pogańskiej.

Polanie oddawali cześć bożkom deszczu Lelowi i Polelowi, bożkowi wiatru - Swistowi,

bogini moru - Marzannie.

W 966 roku Mieszko za sprawą swej żony Dąbrówki /księżniczki czeskiej/ przyjął wraz ze swym ludem chrzest.

Prawdziwe dni chwały nastąpiły dla Gniezna dopiero jednak za panowania Bolesława Chrobrego. Gród stał się słynną stolicą potężnego państwa polskiego sięgającego od Bałtyku po Karpaty, i od Łaby po Dniepr.

W 1000 roku cesarz Otton III uznał na zjeździe W Gnieźnie Bolesława Chrobrego za monarchę,

a W 1025 roku Chrobry zostaje koronowany na Króla Polski.

Po śmierci Bolesława Chrobrego nastąpił powolny upadek miasta. Zapanowała w kraju anarchia

i powróciło pogaństwo.

W roku 1o58 Czesi wtargnęli do miasta i złupili je doszczętnie.

W 1076 roku Gniezno powraca częściowo do dawnej świetności dzięki Bolesławowi Krzywoustemu.

W roku 15oo odbyła się w Gnieźnie ostatnia koronacja, a stolicę Władysław Łokietek przeniósł

do Krakowa. Odtąd już nigdy nie miało się miasto dźwignąć na dawniejsze szczyty.

Pozostało jeszcze jednak miastem znacznym jako stolica arcybiskupów gnieźnieńskich.

W 1551 roku napadli na miasto Krzyżacy paląc i niszcząc część miasta, zrabowali też Katedrę oraz wymordowali wielu Gnieźnian.

W niespełna dwieście lat później tj. w roku 1512 spotkało miasto nowe nieszczęście- wielki pożar, który strawił wszystkie przedmieścia i dużą część grodu.

W sto lat później w 1615 r. następny pożar znów zniszczył całe miasto i wszystkie kościoły

oprócz kościoła św. Jana.

W roku 1624 morowe powietrze zdziesiątkowało ludność do tego stopnia, że nie było komu odbudować zniszczonego miasta, Dopiero pomoc Zygmunta III i Władysława IV spowodowała, że udało się odbudować dawną stolicę.

Nie na długo jednak, bo już w 1655 r. ogniem i mieczem zniszczyli miasto Szwedzi, zrabowali też

Katedrę. W 1705 r. Szwedzi po raz drugi niszczą i okradają miasto, a W 1708 r. morowe powietrze

zabija ok. 5000 gnieźnian.

Królowie polscy nie zapomnieli jednak o pierwszej stolicy, obdarowywali ją upominkami, przywilejami, specjalną ochroną, często ją odwiedzali. Np. w 1440 r. Jagiełło po wiekopomnej bitwie

pod Grunwaldem odwiedził Gniezno. Podobnych wizyt kronikarze notują więcej.

Pod koniec wieku XVIII miasto opustoszało do tego stopnia, że nawet prymasi je opuścili, przenosząc się na zamek w Łowiczu.

Gniezno liczyło wtedy poniżej 1000 mieszkańców. W wyniku drugiego rozbioru Polski Gniezno

weszło we władanie Prusaków. Okres niewoli trwał równe 125lat.

Gnieźnianie brali żywy udział w ruchu oporu i tak w 1806 roku w powstaniu przeciw Prusom,

w latach 1850-1851 walczyli w szeregach powstańców, a także w latach 1840, 1863-1864 1919.

W 1896 r. powstaje w Gnieźnie pierwsza proletariacka organizacja polityczna, a w 11 lat później komórka Polskiej Partii Socjalistycznej.

Było w Gnieźnie wiele strajków i rewolucyjnych wystąpień np. W 1904 r., w 1906 r. wybuchł strajk

dzieci szkolnych w obronie mowy polskiej.

Dnia 7.09.1939 r. wkroczyły do Gniezna oddziały hitlerowskie. Rozpoczął się okres krwawych prześladowań. Mimo to miał tu miejsce ruch oporu.

Dnia 24 stycznia 1945 roku Armia Czerwona wyzwoliła Gniezno spod okupacji.

Rozpoczął się okres rozbudowy miasta i stopniowego rozwoju.

Przez 50 lat Polski Ludowej miasto się rozbudowało, stało się miastem o charakterze przemysłowym

i jest ważnym ośrodkiem gospodarczym kraju.

4.Rozwój miasta.

W Polsce Ludowej Gniezno zostało wydzielonym miastem na prawach powiatu, i włączone do

woj. poznańskiego.

Obszar miasta wynosi 27,6 km 2.

W Gnieźnie powstało wiele osiedli i skupisk domków jednorodzinnych. Są to: Osiedle Grunwaldzkie, Osiedle Tysiąclecia, Osiedle Budowlanych oraz obecnie znajdujące się w budowie

Osiedle Winiary. Osiedla te nadały miastu nowoczesny wielkomiejski charakter.

Łatwo też można zaobserwować duży wzrost zaludnia. co obrazuje poniższe zestawienie:

Rok	Liczba ludności
1774	3.340
1837	5.770
1843	6.358
1861	8.520
1871	9.916
1875	11.200
1880	13.826
1890	18.000
1900	21.661
1910	25.271
1920	27.682
1930	29.112
1935	32.068
1939	33.479
1940	28.703
1941	31.214
1946	30.292
1950	36.041
1955	39.690
1966	47.559
1967	49.766
1968	50.336
1969	50.783
1970	50.643
1973	53.564
1974	54.098 w tym 28.754 kobiet

Przemysł w mieście i najbliższej okolicy stoi na wysokim poziomie.

Do najważniejszych zakładów przemysłowych należą:

- Gnieźnieńskie Zakłady Garbarskie

- Zakłady Mięsne /eksportujące swoje wyroby do zachodniej Europy i Ameryki/

- Cukrownia

- Gnieźnieńskie Zakłady Mleczarskie

- Gnieźnieńskie Zakłady Przemysłu Odzieżowego

"POLANEX" /eksportuje większość swojej produkcji za granicę/

- ZREMB /buduje słynne już dźwigi/

- Zakłady Galanterii "Lech"

- Zakład Urządzeń i Maszyn Wytwórczych Przemysłu Spożywczego

- Zakłady Stolarki Budowlanej

- Wielkopolskie Zakłady Obuwia

W roku 1950 przemysł gnieźnieński zatrudniał 12.722 pracowników, w tym 4.581 kobiet.

Natomiast w roku 1968 – 19.118 w tym 8.147 kobiet, w 1974 roku zaś 24.064 w tym 11.560 kobiet.

Mieszkańcy Gniezna mogą korzystać z trzech kin, teatru, 2-ch domów kultury,

mogą odpoczywać w pięciu parkach, korzystać z dobrze rozbudowanej sieci miejskiej komunikacji autobusowej i nieźle rozbudowanej sieci placówek handlowych.

Młodzież uczy się w dziesięciu szkołach podstawowych, dwóch liceach ogólnokształcących,

w trzech liceach zawodowych oraz w wielu szkołach zawodowych o różnych specjalnościach.

Gniezno jest miastem rozwijającym się, o czym świadczy powstawanie nowych osiedli, zakładów pracy, placówek kulturalnooświatowych oraz placówek handlowych.

VI.KLASYFIKACJA ZNACZENIOWA I JĘZYKOWA NAZW ULIC.

1.Od wybitnych wojowników i obrońców kraju.

Bena - Józef Bem /1794~185o/ generał artylerii, uczestnik

powstania listopadowego, w którym odznaczył się jako

dowódca baterii pod Iganiami i Ostrołęką.

Dowódca artylerii podczas szturmu na Warszawę.

Walczył na czele armii węgierskiej.

Nazwa została nadana w 1945 roku.

Bema - rzeczownik, r.m., l.p., D.

Czarnieckiego - Stefan Czarniecki /1599-1665/ -hetman polny koronny,

wojewoda ruski. Walczył ze Szwedami, Tatarami

i Kozakami. Zyskał wielką sławę w czasie najazdu

Szwedów na Polskę, zwłaszcza przez obronę Krakowa i

przeprawę na duńską wyspę Alsen w 1658 r.²/

Nazwa została nadana 5.10.1935 r.

Czarnieckiego - rzeczownik, r.m., l.p., D.

Dąbrowskiego - Jan Henryk Dąbrowski /1755-1818/-generał

wsławiony w 1794 r. obroną Warszawy i wyprawa

na Wielkopolskę. W 1797 r. tworzy legiony we

Włoszech. Brał udział w kampanii napoleońskiej.

W dniach 25-28.9.1794 r. przebywał w Gnieźnie,

gdzie dowodził wojskami Insurekcji. Wydał w

Gnieźnie odezwę do Polaków wzywającą do

łączenia się z oswobodzicielami.

W 18o6 r_. organizuje powstanie w Wielkopolsce.

Dąbrowskiego - rzeczownik, r.m., l.p., D.

Kilińskiego - Jan Kiliński /176o-1819/- jeden z przywódców insurekcji

warszawskiej w 1794 r. Z zawodu był szewcem. Całe życie

poświęcił walce o wyzwolenie ojczyzny ^/4.

Nazwę nadano 7.5.1919 r.

Kilińskiego - rzeczownik, r.m., l.p., D.

Park Kościuszki - Tadeusz Kościuszko /174-6-1817/.

Generał, naczelnik powstania narodowego przeciw

Rosji i Prusom w1794 r. Walczył o niepodległość i

demokrację kraju.^5/

Ulica nazwę otrzymała 7.5.1919 r.

Park - rzeczownik, r.m., l.p., M.

Kościuszki - rzeczownik, r.m., l.p., D.

2. Od nazw organizacji, formacji politycznych, społecznych i kulturalnych .

Boh. Westerplatte - nazwę nadano dla uczczenia bohaterów ofiarnie

broniących Westerplatte.

Nazwę nadano po II wojnie światowej.

Bohaterów - rzeczownik, r.m., lm., D.

Westerplatte - rzeczownik obcy nieodmienny.

Dzieci Wrzesińskich - nazwa nadana ku czci strajkujących w 19o1 r, bohaterskich dzieci

Wrześni, Września miasto powiatowe oddalone jest od Gniezna o

25 km. Nazwę nadano w 1945r.

Dzieci - rzeczownik, r.n., l.m,, D.

Wrzesińskich - przymiotnik odrzeczownikowy, niemęskoosobowy, lm. D.

Powstańców Wielkopolskich - W dn., 29,12,18 r, tą ulicą (ówczesna nazwa ul, Kcyńska)

wyruszył oddział powstańców w stronę Zdziechowy, aby

stoczyć bój o Gniezno.

Nazwę nadano 29.5.1934 r,

Powstańców - rzeczownik męskoosobowy, l,m., D.

Wielkopolskich – przymiotnik odrzeczownikowy, męskoosobowy, l,m, ,D

Harcerska - nazwa wiąże się z bardzo aktywną działalnością hufca

gnieźnieńskiego.

Nazwa została nadana w 1945 r.

Harcerska - przymiotnik odrzeczownikowy, r, z,, 1, p., M,

Młodzieży Polskiej - nazwa wiąże się ze Związkiem Młodzieży Polskiej, organizacji

istniejącej w latach 1948-1956 ^1/ Nazwa została nadana w tym

3o-leciu.

Młodzieży - rzeczownik niemęskoosobowy, l.m., D.

Polskiej - przymiotnik odrzeczownikowy, r . ż ., 1 . p ., D .

Walki Młodych -nazwa jest związana ze Związkiem Walki Młodych, polską

organizacją konspiracyjną. Związek istniał w latach 1943-48.

W 1948 r, został włączony do ZMP, Nazwa została nadana

w tym 3o-leciu.

Walki - rzeczownik, r.ż., l.p.,, D.

Młodych - przymiotnik odrzeczownikowy, niemęskoosobowy, lm., D.

3. Od działaczy politycznych, społecznych i kulturalnych.

Aleja Marcinkowskiego - Karol Marcinkowski /18oo-1846/ - działacz społeczno-

gospodarczy w Wielkopolsce. Działał w szczególności

na rzecz Poznania."^1/

Nazwę nadano 7.1o,193o r.

Marcinkowskiego - rzeczownik, r.m,, l.p., D.

Cieszkowskiego -August Cieszkowski żył w latach1814-1894, filozof,

działacz społeczno-polityczny, współtwórca

Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Stworzył własny

system „filozofii czynu” ^2/

Nazwę nadano 2.12.1924 r.

Cieszkowskiego - rzeczownik, r,m,, l.p., D.

Chudoby - Stanisław Chudoba (1915-1943) -działacz ruchu robotniczego,

publicysta, członek PPS, wiceprzewodniczący RPPS,

zamordowany przez hitlerowców^3/.

Chudoby - rzeczownik, r.m., l,p,, D.

Kadłubka - Wincenty zwany Kadłubkiem żył w latach 115o-1223, kronikarz,

autor łacińskiej kroniki obejmującej dzieje Polski od czasów

legendarnych do 12o2 r.^4/

Ponieważ kronika wspomina dużo o Gnieźnie uczczono pamięć

kronikarza mianując jedną z ulic jego nazwiskiem.

Nazwę nadano w tym 3o-leciu.

Kadłubka - rzeczownik, r,m,, l,p,, D.

Kołłątaja - Hugo Kołłątaj (I750-1812)- ksiądz, ideolog polskiego

Oświecenia, Wybitny działacz polityczno-oświatowy, a także

Filozof i pisarz^5/.

Nazwę nadano w tym 3o-leciu.

Kołłątaja - rzeczownik, r,m,_, l,p., D.

Krasickiego – Jan Krasicki (1919-1943) pseud. Kazik, działacz ruchu

robotniczego, uczestnik akcji zbrojnych GL,

współorganizator ZWM, zamordowany przez

hitlerowców.

Nazwę nadano po II wojnie światowej.

Krasicki - rzeczownik, r.m., l.p., D.

Libelta - Karol Libelt (18o7-1875), filozof, działacz społeczno-

polityczny, przywódca centralizacji poznańskiej. Inicjator

życia naukowego i kulturalnego w Wielkopolsce.”

W uznaniu jego zasług dla Wielkopolski nazwano ulicę

jego imieniem.

Nazwa została nadana 7.10.1930 r.

Libelta – rzeczownik, r.m., l.p., D.

Marchlewskiego -Julian Marchlewski(1866-1925), działacz ruchu

robotniczego, przywódca i ideolog SDKPiL,

uczestnik rewolucji październikowej^8/. Z Gnieznem nic

wspólnego nie miał.

Nazwa została nadana w tym 30-leciu.

Marchlewskiego - rzeczownik, r.m., l.p., D.

Pstrowskiego - działacz społeczny inicjator współzawodnictwa pracy.

Pstrowskiego - rzeczownik, r.m., l.p., D.

Roosevelta - Franklin Roosevelt (1882-1945),amerykański mąż stanu,

wieloletni prezydent USA, odegrał bardzo ważną rolę w

utworzeniu ONZ ^9/

Nazwę nadano po II wojnie światowej.

Roosevelta – rzeczownik, r.m., l.p., D.

Surowieckiego - Karol Surowiecki urodził się 4.2.1754 r. w Gnieźnie,

a zmarł 20.4.1824 r. w Miedniewicach. W okresie Sejmu

Wielkiego rozwinął ożywioną działalność publicystyczną i

przekładową.

Surowieckiego – rzeczownik, r.m., l.p., D.

Traugutta - Romuald Traugutt (1825-1864), dyktator w powstaniu

1863 r., aresztowany i stracony w kwietniu 1864 r. ^10/

Z Gnieznem nie miał nic wspólnego.

Daty nadania nie ustaliłem.

Traugutta - rzeczownik, r.m., l.p., D.

Żwirki i Wigury – konstruktorzy lotn., w 1929 r.odbyli lot dookoła Europy,

w 1932 r. zwyciężyli w Challenge 'u. Zginęli w wypadku

lotniczym.^11/

Nazwę nadano 12.8.1933 r.

Żwirki – rzeczownik, r.m. ,1.p.,D.

Wigury - rzeczownik, r.m. , l.p., D.

4. Od nazwisk królów, książąt i imion słowiańskich.

Dąbrówki – księżniczka czeska, córka Bolesława I Czeskiego, żona

Mieszka I.^1/ W Katedrze gnieźnieńskiej spoczywają zwłoki

Dąbrówki.

Nazwę nadano 7.5.1919 r.

Dąbrówki - rzeczownik, r.ż., 1 . p. , D.

Chrobrego – Bolesław Chrobry(967-1o25), król Polski, panował od

992 r., syn Mieszka I i Dobrawy. Prowadził Wojny z

Niemcami (1oo2-1o18), w wyniku których przyłączono

do Polski Milsko i Łużyce. W 1025 r. koronował się

w Gnieźnie na króla Polski. ^2/

Nazwa została nadana 7.5.1919 r.

Chrobrego - rzeczownik, r.m., l.p., D.

Lecha - postać legendarna. Legenda głosi:

... Gdy zaś Lech ze swoim potomstwem wędrował przez

rozległe lasy, gdzie (teraz) istnieje Królewstwo Polskie,

przebywszy wreszcie do pewnego uroczego miejsca, gdzie

były bardzo żyzne gleby, wielka obfitość ryb i dzikiego

zwierza, tamże rozbił swe namioty. A pragnąc tam

zbudować pierwsze mieszkanie, aby zapewnić schronienie

sobie i swoim rzekł: "Zbudujemy gniazdo”. Stąd i owa

miejscowość aż do dzisiaj zowie się Gniezno,to jest

budowanie gniazda.^3/

Nazwa została nadana 21.5.1919 r.

Lecha - rzeczownik, r. m., l. p. , D.

Mieszka I - pierwszy historyczny władca Polan od r. 963, rozbudował

Gniezno, uczynił je pierwszą stolicą swego kraju, miastem

silnym i bogatym. Kronika Galla podaje, że Mieszko I

wywodzi się z Piasta poprzez Siemowita, Lestka i

Siemomysła. W 966 r. ożenił się z czeską księżniczką i

przyjął chrzest."

Daty nadania nazwy nie ustaliłem.

Mieszka – rzeczownik, r.m., l.p., D.

Piasta – nazwa Związana z legendą. Wg Galla Anonima Piast był

następcą Popiela i za swą siedzibę obrał tereny

dzisiejszego Gniezna.

Daty nadania nazwy nie ustaliłem.

Piasta - rzeczownik, r.m., l.p., D.

Przemysława – Przemysł, tak brzmi prawidłowo ta

nazwa, był księciem poznańskim ok. roku 12oo.

Daty nadania nazwy nie ustaliłem.

Przemysława – rzeczownik, r.m., l.p., D.

Rzepichy – postać legendarna. Legenda podaje, że Rzepicha była

żoną Piasta a matką Siemowita.

Daty nadania, nie ustaliłem.

Rzepichy – rzeczownik, r.ż. , l.p., D.

Sobieskiego – w Katedrze gnieźnieńskiej znajduje się baldachim z

ciężkich tkanin srebrnych zdobytych na Turkach przez

Jana Sobieskiego pod Wiedniem. Ulica biegnie wzdłuż

koszar.

Nazwa została nadana 1.10.1935 r.

Sobieskiego - rzeczownik, r.m., l.p., D.

Ziemowita – postać legendarna. Według Galla Anonima pradziad

Mieszka I. ^7/

Daty nadania nazwy nie ustaliłem.

Ziemowita – rzeczownik, r.m., l.p., D.

5. Od nazwisk. wybitnych uczonych, pisarzy lub artystów.

Aleja Reymonta – Stanisław Reymont (1867-1925) - pisarz, łączył tradycje

realistycznej prozy epickiej z elementami naturalizmu.

W roku 1924 otrzymał nagrodę Nobla. ^1/

Nazwa została nadana 12.8.1933 r.

Reymonta - rzeczownik, r.m., l.p., D.

Asnyka - Adam Asnyk (1838-1897). Poeta, dramaturg, nowelista,

uczestnik powstania 1863 r.,członek Rządu Narodowego.^2/

Nazwę nadano w 1945 r.

Asnyka – rzeczownik, r.m., l.p., D.

Chełmońskiego -Józef Chełmoński (1849-1914). Malarz reprezentujący

realistyczną szkołę malarstwa polskiego II połowy XIX

wieku.^3/

Nazwę nadano w 1945 r.

Chełmońskiego - rzeczownik, r.m., l.p., D.

Długosza – Jan Długosz (1415-1480), kanonik krakowski i

Sandomierski. Od r. 1480 arcybiskup – nominat lwowski.

Wychowawca synów Kazimierza Jagiellończyka,

znakomity historyk Polski.^4/

Daty nadania nazwy nie ustaliłem.

Długosza - rzeczownik, r.m., l.p., D.

Jana - rzeczownik, r.m. ,l.p., D.

Kasprowicza -Jan Kasprowicz (186o-1926), poeta, tłumacz i historyk

literatury, czołowy reprezentant poezji młodopolskiej. ^5/

Daty nadania nazwy nie ustaliłem.

Kasprowicza - rzeczownik, r. m. , l.p., D.

Kochanowskiego. -Jan Kochanowski z Czarnolasu(1530-1584), humanista,

najwybitniejszy poeta polskiego renesansu.^6/

Nazwa została nadana 12.3.1933 r.

Kochanowskiego – rzeczownik, r.m., l.p., D.

Konopnickiej - Maria Konopnicka(1842-1910) autorka wielu nowel,

powieści i utworów poetyckich.^7/

Daty nadania nazwy nie ustaliłem.

Konopnickiej – rzeczownik, r.ż. , l.p., D.

Kopernika - Mikołaj Kopernik(1473-1543) Wybitny astronom polski,

także ekonomista, prawnik i lekarz. Stworzył system

heliocentryczny.^8/

Daty nadania nazwy nie ustaliłem.

Kopernika - rzeczownik, r.m. , l.p., D.

Lelewela - Joachim Lelewel (1786-1861), wybitny uczony i działacz

patriotyczny, profesor uniwersytetu w Wilnie i Warszawie,

członek Rządu Narodowego w Powstaniu Listopadowym.^9/

Nazwa została nadana 12.8.1933 r.

Lelewela – rzeczownik, r.m., l. p., D.

Matejki - Jan Matejko (1838-1893), najwybitniejszy polski malarz

historyczny, profesor Szkoły Sztuk Pięknych w

Krakowie.^10/

Nazwa została nadana 1.10.1935 r.

Matejki – rzeczownik ,r.m. l.p, D.

Mickiewicza – Adam Mickiewicz (1798-1855), najwybitniejszy poeta

polski, dramatopisarz, publicysta, działacz polityczny. ^11/

Nazwa została nadana 21.5.1919 r.

Mickiewicza - rzeczownik, r.m. , l.p., D.

Moniuszki -Stanisław Moniuszko (1819-1872), kompozytor, twórca

polskiej opery narodowej i liryki pieśniarskiej. Napisał ok.

300 pieśni.^12/

Nazwa została nadana 7.5.1919 r.

Moniuszki – rzeczownik, r.m., l.p., D.

Norwida – Cyprian Kamil Norwid(1821-1893), poeta, dramaturg

i prozaik, a także rzeźbiarz i malarz.^13/

Nazwa została nadana w 1949 r.

Norwida – rzeczownik, r.m., l.p., D.

Orzeszkowej - Eliza Orzeszkowa (1841-1910), pisarka, czołowa

przedstawicielka pozytywizmu. Propagowała hasła "pracy

organicznej" i emancypacji kobiet. Utwory tej pisarki

odznaczają się głębokim humanitaryzmem, umiłowaniem

przyrody i krajobrazu wiejskiego. Wiele uwagi poświęca

również tradycji walk narodowowyzwoleńczych.^14/

Daty nadania nie ustaliłem.

Orzeszkowej - rzeczownik, r.ż. , l.p., D.

Paderewskiego - Ignacy Paderewski(1860-1941), polityk i działacz

społeczny w czasie II wojny światowej, pianista i

kompozytor.^15/

Nazwa została nadana 12.8.1933 r.

Paderewskiego – rzeczownik, r.m., l.p., D.

Sienkiewicza – Henryk Sienkiewicz (1846-1916), jeden z

najpoczytniejszych, pisarzy w skali światowej. Jego

utwory charakteryzuje min. bogactwo i piękno języka,

zajmująca akcja, barwność postaci.^16/

Nazwa została nadana 2.12.1924 r.

Sienkiewicza - rzeczownik, r.m., l. p., D.

Słowackiego – Juliusz Słowacki(1809-1849), poeta i dramaturg okresu

romantyzmu, dużo podróżował, był w Szwajcarii,

we Włoszech, na Wschodzie. Pisał powieści poetyckie,

liryki i dramaty.^17/

Nazwa została nadana 12.8.1933 r.

Słowackiego - rzeczownik, r. m. , lp. ., D.

Staszica – Stanisław Staszic (1755-1826), uczony, filozof, wybitny

działacz i pisarz polityczny, ksiądz. Rzecznik interesów

mieszczaństwa oraz polepszenia sytuacji chłopów.^18/

Nazwa została nadana 1.9.1933 r.

Staszica - rzeczownik, r.in. , l.p., D.

Wyspiańskiego - Stanisław Wyspiański(1869-1907), dramaturg, poeta i

reformator teatru, malarz i grafik, najwybitniejszy

przedstawiciel Młodej Polski, podejmował problem

wyzwolenia narodowego.19/ Przebywał w Gnieźnie i pod

wpływem tego pobytu namalował obraz dziewczynki z

fragmentem z "Drzwi Gnieźnieńskich".

Daty nadania nie ustaliłem.

Wyspiańskiego – rzeczownik, r.m., l.p., D .

Żeromskiego – Stefan Żeromski (1864-1925), wybitny pisarz,

spadkobierca dziejowej tradycji, przez kilka lat

bibliotekarz biblioteki Zamoyskich, brał udział w

podziemnej pracy oświatowej.^20/

Nazwa została nadana 12.3.1933 r.

Żeromskiego – rzeczownik ,r.m., l.p., D.

6. Od imion świętych.

Jana - przy tej ulicy znajduje się zabytkowy XII w. kościół

wybudowany przez Miechowitów. Kościół jest imienia

Jana Chrzciciela.

Nazwa została nadana 3.6.1919 r.

Jana - rzeczownik, r.m., l.p., D.

Błogosławionej Jolanty - Jolanta Helena(1244-1298), księżna polska, córka

króla węgierskiego Belei IV, siostra. Kingi, poślubiła

Bolesława Pobożnego, а ро jego śmierci wstąpiła do

zakonu klarysek w Starym Sączu.^1/była także klaryską

w klasztorze w Gnieźnie, gdzie zmarła i spoczywają jej

zwłoki.

Daty nadania nazwy nie ustaliłem.

Błogosławionej – przymiotnik, r.ż., I. p., D.

Jolanty - rzeczownik, r.ż., l. p., D.

Świętego Michała - przy ulicy o tej nazwie znajduje się kościół pod

wezwaniem St. Michała.

Nazwa została nadana 3.6.1919 r.

Świętego - przymiotnik, r.m., 1.p., D.

Michała - rzeczownik, r.m., l.p., D.

Świętego Piotra – apostoł, któremu wg Ewangelii Jezus przyznał

pierwszeństwo wśród innycho.^2/

Nazwa została nadana 3.6.1919 r.

Świętego – przymiotnik, r.m., l.p., D.

Piotra –rzeczownik , r.m.,l.p., D.

Świętego Wojciecha - żył w latach 955-997, biskup praski wypędzony z Czech.

W 966 przybył do Polski, a m. in. do Gniezna. Zginął z rąk

Prusaków. W 999 r. kanonizowany.” W gnieźnieńskiej

katedrze Znajduje się relikwiarz św. Wojciecha. Poza tym

sceny na słynnych "Drzwiach gnieźnieńskich"

przedstawiają fragmenty z jego życia. Ulica o tej nazwie

biegnie przy katedrze.

Nazwę nadano 3.6.1919 r.

Świętego – przymiotnik, r.m., l.p., D.

Wojciecha - rzeczownik, l. p. , r. m. , D.

7. Od nazw grup wojskowych i społecznych.

Armii Czerwonej - ulicą o tej nazwie wkroczyły do Gniezna w dn. 21.1.45 r.

oddziały Armii Czerwonej, niosąc mieszkańcom tego

miasta wolność.

Nazwa została nadana w 1960 r.

Armii - rzeczownik, r.ż. , l.p., D.

Czerwonej - przymiotnik, r.ż. , l.p., D.

Armii Poznań – dla uczczenia bojowej działalności armii, która powstała

na terenie Wielkopolski w r. 1939. W jej skład wchodziła

17 Dywizja Piechoty stacjonująca wówczas w Gnieźnie.

Nazwa została nadana w tym 3o-leciu.

Armii - rzeczownik, r.ż., l.p., D.

Poznań- rzeczownik, r.m., l.p., D.

Artyleryjska -ulica biegnie obok koszar, w których mieści się jednostka

artyleryjska.

Daty nadania nazwy nie ustaliłem.

Artyleryjska – przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż., l.p., M.

17 Dywizji Piechoty - od I do wybuchu II-giej wojny światowej 17 Dywizja

Piechoty stacjonowała w Gnieźnie przy ul. Jana w

dzisiejszym szpitalu. W jej skład wchodziły : 69 pułk

Gniezno, 68 pułk Września, 7o pułk Pleszew, 17 pułk

artylerii lekkiej.

Dywizji - rzeczownik, r.ż. , l.p., D.

Piechoty – rzeczownik, r.ż. , l.p., D.

Kosynierów - nazwa została nadana na pamiątkę bohaterskich działań

wojsk Kościuszki.

Nazwa została nadana po wojnie.

Kosynierów – rzeczownik męskoosobowy, l.m. D.

Młodej Gwardii - dla upamiętnienia działalności organizacji młodzieżowej o

tej nazwie w ZSRR.

Nazwa została nadana w tym 3o-leciu.

Młodej – przymiotnik, r.ż., l.p., D.

Gwardii - rzeczownik, r.ż. , l.p., D.

Pułkowa - ulica biegnie wzdłuż koszar.

Nazwa została nadana ok. 1935r.

Pułkowa – przymiotnik odrzeczownikowy, r.m., l.p.,M.

8.Związane z wytworami kultury materialnej i duchowej.

Wolności. – nazwa wiąże się z umiłowaniem wolności przez

Gnieźnian.

Nazwa została nadana 1.10.1935 r.

Wolności - rzeczownik, r.ż. , l.p., D.

Wiosny Ludów – ruch rewolucyjny 1848-1849, który ogarnął całą Europę,

a więc także Wielkopolskę pod wodzą Mierosławskiego.^1/

Dla upamiętnienia tych wydarzeń nazwano tak jedną z ulic

Gniezna.

Nazwę nadano po wojnie.

Wiosny - rzeczownik, r.ż. , l.p., D.

Ludów - rzeczownik, r.m., l.p., L.

Słomianka – w miejscu, gdzie zbiega się ta ulica z ulicą Jeziorną

znajdował się młyn miejski.^2/ Nazwę tej ulicy można

spotkać w w. XVII

Słomianka- rzeczownik , r. ż . , l p . ,M.

Miodowa - nazwa powstała w związku z zamieszkiwaniem na tej

ulicy kilku pszczelarzy.

Nazwę nadano w 1945 r.

Miodowa - przymiotnik odrzeczownikowy, r.m.,l.p. M.

Skarbowa - nazwa ta nie wiąże się z żadnym konkretnym faktem ani

obiektem.

Nazwa została nadana 12.8.1933 r.

Skarbowa - przymiotnik odrzeczownikowy, r. m.,l.p.,M.

9. Od obiektów w mieście i nazw dzielnic.

Cierpięgi - ulica przecina tereny XVI-XVII w. dzielnicy o nazwie

Cierpięgi. Nazwę Spotkać można w materiałach z XVII. ^1/

Cierpięgi - rzeczownik, r.m., l.p., M.

Dalkoska – w 1945 r. przyłączono do Gniezna osadę o nazwie Dalki

stąd nazwa ulicy.

Dalkoska –przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż., l.p., M.

Dworcowa – ulica ta biegnie wzdłuż torów i dochodzi do dworca PKP

Nazwa została nadana po wojnie.

Dworcowa - przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż., l.p., M.

Fabryczna - przy tej ulicy znajdują się Zakłady Przemysłu

Spożywczego.

Nazwa powstała w tym 30-leciu.

Fabryczna - przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż., l.p., M.

Franciszkańska - nazwa pochodzi od klasztoru OO Franciszkanów,

znajdującego się przy tej właśnie ulicy.

Nazwa została nadana 13.6.1919 r.

Franciszkańska - przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż., l.p., M.

Garbarska - ulica prowadzi do nieistniejącej już przy ul. Jeziornej

garbarni Rogońskiego.

Nazwa została nadana 13.6.1919 r.

Garbarska – przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż., l.p., M.

Grunwaldzka - nazwa wywodzi się od osiedla, które rozłożone jest

wzdłuż niej.

Grunwaldzka - przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż., l.p., M

Grzybowo - nazwa wywodzi się od średniowiecznego osiedla, a nazwa

osiedla od ówczesnego proboszcza Grzybowskiego.^2/

Nazwa została nadana 7.5.1919 r.

Grzybowo – rzeczownik, r.n. , l.p., M.

Jeziorna – w miejscu zetknięcia się tej ulicy z ul. Słomianka

znajdował się staw z młynem.

Nazwę można spotkać w materiałach z XVI w. ^3/

Jeziorna - przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż., l.p., M.

Kawiary – nazwa pochodzi od XVI w. jurydyki.

Nazwę spotkałem w materiałach XVIw.^4/

Kawiary - rzeczownik, r. n. l.p., M.

Kolegiaty - ulica prowadzi do budynków kolegiat.

Nazwę nadano 3.6.1919 r.

Kolegiaty - rzeczownik, r.ż., l.p., D.

Kolejowa - ulica biegnie wzdłuż torów kolejowych.

Nazwa została nadana po wojnie.

Kolejowa - przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż., l.p., M.

Konikowo - to dawniejsza osada, przyłączona do Gniezna.

Nazwę nadano 21.5.1919 r.

Konikowo - rzeczownik, r.n., l.p., M.

Łazienki - nazwa dotyczy ulicy prowadzącej do kąpieliska nad

jeziorem Winiary.

Nazwa została nadana 12.8.1933 r.

Łazienki - rzeczownik, r.ż ., l.m., M.

Nowaszki – dawniej w jej okolicy była wieś, przysiółek, osiedle

położone wśród miejskiego lasu. XIX w. nazwa olendrów,

terenu nowo zamieszkanego. Stąd właśnie wywodzi się

nazwa ulicy.

Nazwę nadano w 1945 r.

Nowaszki - rzeczownik, r.n. , l.m., M.

Piaskowa – przy końcu tej ulicy znajduje się żwirownia.

Nazwa została nadana po wojnie.

Piaskowa - przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż., l.p., M.

Pławnik - nazwa pochodzi od dawnej dzielnicy o takiej samej

nazwie.

Nazwę nadano 1.10.1935 r.

Pławnik – rzeczownik, r.m., l.p., M.

Pocztowa - przy ulicy o tej nazwie znajduje się poczta dworcowa.

Daty nadania nazwy nie ustaliłem.

Pocztowa - przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż., l.p., M.

Pustachowska - ulica przyjęła tę nazwę od dzielnicy, w której się znajduje.

W odległych czasach tereny te nosiły nazwę Pustachowy

lub Pustyni Gnieźnieńskiej. ^5/

Pustachowska - przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż., l.p., M.

Seminaryjna - przy ulicy o tej nazwie znajduje się Seminarium

Duchowne .

Nazwe nadano 3.6, 1919 r.

Seminaryjna -przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż., l.p., M

Świętokrzyska - ulica prowadzi do kościoła Św. Krzyża.

Nazwa została nadana 21.5.1919 r.

Świętokrzyska - przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż., l.p., M.

Tumska - nazwę można spotkać w materiałach z XVIXVIIw.^6/

Nazwa pochodzi od Tumu czyli Katedry, która znajduje się

przy tej ulicy.

Tumska – przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż., l.p., M.

Żuławy - ulica przecina teren nizinny.

Nazwa została nadana 3.6.1919 r.

Żuławy - rzeczownik, r.n., l.p., M.

Składowa - przy tej ulicy znajduje się składnica węgla.

Nazwa została nadana w tym 30-leciu.

Składowa - przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż., l.p., M

Ugory – w miejscu gdzie znajduje się ta ulica były nieużytki.

Nazwa została nadana w tym 30-leciu.

Ugory - rzeczownik, r.m., l.m., M.

10. Od nazw kierunkowych.

Kokoszki - nazwa pochodzi od przyłączonej o tej nazwie wsi i

prowadzi do drugiej części tej wsi.

Nazwa została nadana po wojnie.

Kokoszki - rzeczownik, r.ż., l.m., M

Kłeckoska – ulica kończy się szosą prowadzącą do Kłecka.

Nazwa została nadana 13.6.1919 r.

Kłeckoska - przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż., l.p., M.

Droga do Osińca - jak nazwa wskazuje ulica prowadzi do wsi Osiniec.

Nazwa została nadana po wojnie.

Droga -rzeczownik, r.ż., l.p., M.

do- przyimek

Osinca - rzeczownik, r.m., l.p., D.

Mnichowska - ulica prowadzi do wsi o nazwie Mnichowo.

Nazwę nadano w tym 30-leciu.

Mnichowska – przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż., l.p., M.

Orcholska. – ulica prowadzi do wsi Orchowo.

Nazwę nadano po wojnie.

Orcholska – przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż., l.p., M.

Poznańska - ulica kończy się szosą prowadzącą do Poznania.

Nazwę tę można spotkać w materiałach z XVI-XVII w.^1/

Poznańska – przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż., l.p., M.

Wiejska - ulica ta ma charakter wiejski - mieszkańcy tej ulicy

zajmują się rolnictwem.

Nazwa została nadana 1.1o. 1935r.

Wiejska - przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż., l.p., M.

Wierzbiczany – ulica prowadzi do wsi Wierzbiczany.

Nazwa została nadana po wojnie.

Wierzbiczany - rzeczownik niemęskoosobowy, l.m., M.

Wrzesińska - ulica prowadzi w kierunku Wrześni.

Nazwa została nadana 3.6.1919 r.

Wrzesińska – przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż., l.p., M.

11. Od nazw miejscowości odległych, ale znanych.

Mazowiecka - nazwa ulicy wiąże się z regionem Polski, przez który

przechodził szlak kupiecki łączący m. in. Gniezno.^1/

Nazwa została nadana po wojnie.

Mazowiecka – przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż., l.p., M

Warszawska - ulica ta łączy się z ulicą prowadzącą do Warszawy.

W średniowieczu była w jej okolicy brama Pyzdrska

zwana też Warszawską.^2/

Nazwę nadano 3.6.1919 r.

Warszawska - przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż., l.p., M.

12. Związane komunikacją i ruchem ulicznym.

Dojazd – ulica znajduje się na peryferiach miasta.

Nazwę nadano w tym 30-leciu.

Dojazd - rzeczownik, r.m., l.p., M.

Spokojna – na ulicy o tej nazwie jest bardzo mały ruch uliczny, stąd ta

nazwa.

Nazwę nadano 12.8.1933 r.

Spokojna - przymiotnik, r.ż. , l.p., M.

13. Od właściwości topograficznych terenu.

Boczna - ulica znajduje się w trójkącie utworzonym przez ulicę

Pustachowską, Nową i Półwiejską.

Nazwę nadano 1.10.1935 r.

Boczna - przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż., l.p., M.

Ciasna -- Bardzo wąska uliczka.

Nazwa została nadana po wojnie.

Ciasna - przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż., l.p., M.

Cienista - ulica przylega do parku.

Daty nadania nazwy nie ustaliłem.

Cienista – przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż., l.p., M.

Cicha - ulica prawie pozbawiona ruchu. kołowego.

Nazwę nadano 1.10.1935 r.

Cicha – przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż.,l.p., M.

Drobna – mała peryferyjna uliczka.

Nazwa została nadana w latach 6o-tych.

Drobna — przymiotnik, r.ż.,l.p., M.

Głęboka - w stosunku do pobliskich ulic leży niżej.

Nazwę nadano po wojnie.

Głęboka - przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż., l.p., M.

Górna – ulica łagodnie opada w stronę miasta.

Nazwę nadano w tym 30-leciu.

Górna - przymiotnik odrzeczownikowy, .r.ż., l.p., M.

Graniczna – wzdłuż tej ulicy biegnie granica Gniezna.

Nazwa została nadana 1.10.1935 r.

Graniczna - przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż., l.p., M.

Krańcowa – wzdłuż tej ulicy biegnie granica Gniezna.

Nazwa została nadana w tym 3o-leciu.

Krańcowa – przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż., l.p., M.

Krótka - jak wskazuje sama nazwa ulica bardzo krótka.

Nazwa została nadana 21.5.1919 r.

Krótka - przymiotnik, r.ż. , l.p., M.

Krzywe Koło - niewielka ulica zataczająca spory łuk.

Nazwę nadano po wojnie.

Krzywe - przymiotnik, r.n., l.p., M.

Koło – rzeczownik, r. n. , l.p., M.

Łąkowa – biegnie wśród bagnistych terenów. W średniowieczu ulica

ta nazywała się Małe Cierpięgi.

Nazwa została nadana po wojnie.

Łąkowa – przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż., l.p., M.

Łącznica - łączy ul. Grzybowo i ul. 22 Lipca.

Nazwę nadano 21.5.1919 r.

Łącznica - rzeczownik, r.ż ., l.p., M.

Mała - w rzeczywistości mała peryferyjna uliczka.

Nazwa została nadana w tym 3o-leciu.

Mała – przymiotnik, r.ż. , l.p., M.

Mokra - ulica biegnie przez bagnisty teren.

Nazwa została nadana w 1945 r.

Mokra – przymiotnik, r.ż. , l.p., M.

Niska - ulica położona jest poniżej okolicznych ulic.

Nazwę nadano w 1945 r.

Niska - przymiotnik, r.ż. , l.p., M.

Odległa – ulica leży na peryferiach miasta.

Nazwa została nadana po wojnie.

Odległa - przymiotnik, r.ż., l.p., M.

Okrężna - ulica otacza łukiem dzielnicę Dalki.

Nazwa została nadana w tym 3o-leciu.

Okrężna - przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż., l.p., M.

Podgórna - ulica stromo opada w dół.

Nazwę można spotkać w materiałach XVII ν. ^1/

Podgórna – przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż., l.p., M.

Polna - ulica biegnie między polami.

Nazwa została nadana 3.6.1919 r.

Polna - przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż. ,l.p., M.

Poprzeczna - ulica usytuowana jest w poprzek ulicy Głębokiej i

Bluszczowej.

Nazwę nadano w tym 3o-leciu.

Poprzeczna – przymiotnik, r.ż. , l.p., M.

Prosta – krótka ulica łącząca ulicę Okrężną z ul. Gajową.

Nazwę nadano w tym 30-leciu.

Prosta - przymiotnik, r. ż., 1.p., M.

Przecznica - ulica łączy ul. Rybną i ul. Grzybowo.

Nazwa została nadana 21.5. 1919 r.

Przecznica – rzeczownik, r.ż. , l.p., M.

Rubież – ulica znajduje się na krańcu miasta.

Nazwa została nadana w tym 3o-leciu.

Rubież - rzeczownik, r.ż. , l.p., M.

Równa - nazwa wiąże się z płaskim równym terenem, na którym

znajduje się ulica.

Daty nadania nazwy nie ustaliłem.

Równa – przymiotnik, r.ż. , l.p., M.

Skrajna – wzdłuż tej ulicy biegnie granicą miasta.

Nazwę nadano w tym 30-leciu.

Skrajna - przymiotnik, r. ż., l. p. , M.

Strona - ulica strono opadająca.

Nazwę nadano 12.3.1933 r.

Stroma - przymiotnik, r.ż. , l.p., M.

Strumykowa – w pobliżu przepływa mały strumyk.

Nazwę nadano w 1950 r.

Strumykowa – przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż., l.p., M.

Sucha - ulica znajduje się na terenie

piaszczystym.

Nazwa została nadana w tym 3o-leciu.

Sucha - przymiotnik, r.ż. , l.p., M.

Ustronie - niewielka ulica leżąca przy granicy miasta.

Nazwę nadano 29.3.1935 r.

Ustronie - rzeczownik, r. n. , l.p., M.

Wąska - uliczka bardzo wąska.

Wąska - przymiotnik, r.ż., l.p., M.

Wodna - Wzdłuż ulicy położony jest kolektor wodociągowy.

Nazwę nadano 1.10.1935 r.

Wodna - przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż., l.p., M.

Zakątek - nazwa współczesna, kojarzy się z czymś miłym,

przytulny II.

Zakątek - rzeczownik, r.m. , l.p., M.

Zaułek - nazwa współczesna, kojarzy się z czymś miłym, uroczym.

Nazwa została nadana. w tym 3o-leciu.

Zaułek - rzeczownik, r.m., l.p., M.

14. Od nazw geograficznych.

Wschodnia – ulica leży na wschodnich krańcach miasta.

Nazwa powstała w tym 3o-leciu.

Wschodnia - przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż., l.p., M.

Północna - ulica biegnie prawie równolegle do kierunku północnego.

Nazwa powstała w tym 30-leciu.

Północna - przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż., l.p., M.

15. Od nazw przyrodniczych.

Akacjowa - ulica stosunkowo nowa, nie ma na niej jednak ani jednej

akacji.

Nazwę nadano w tym 30-leciu.

Akacjowa - przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż., l.p., M.

Bzowa - nazwa pochodzi od dużej ilości bzu znajdującego się na tej

ulicy. Nazwę na dano w tym,30-leciu.

Bzowa - przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż., l.p., M.

Bluszczowa – ulica otrzymała tę nazwę ze względu na bluszcz pnący się

po murach domów.

Nazwę nadano w tym 30-leciu.

B1uszowa – przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż., l.p., M.

Lipowa - ulica ta jest aleją lipową.

Nazwa została nadana w tym 3o-leciu.

Lipowa – przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż., l.p., M.

Cisowa – na ulicy tej znajdują się cisy.

Ulica powstała w 1945 r.

Cisowa - przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż., l.p., M.

Czereśniowa - dawniej była tu aleja czereśniowa.

Nazwę nadano w tym 30-ieciu.

Czereśniowa – przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż., l.p., M.

Gajowa - nazwa współczesna, wiąże się z określeniem bardzo

przyjemnego miejsca. Daty nadania nazwy nie ustaliłem.

Gajowa – przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż.,l.p., M.

Gołębia – jest to ulubione miejsce gołębi - stąd nazwa tej ulicy.

Nazwa została nadana w tym 3o-leciu.

Gołębia – przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż.,l.p., M.

Grabowa - nazwę nadano ze względu na stare graby znajdujące się w

tej okolicy.

Nazwa została nadana w tym 3o-leciu.

Grabowa - przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż. l.p., M.

Jastrzębia - nazwa nie ma w zasadzie uzasadnienia.

Nazwa powstała w 1945 r.

Jastrzębia – przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż., l.p., M.

Jaworowa – nazwa współczesna, należąca do grupy nazw wiążących

się z czymś miłym i pięknym.

Nazwę nadano w tym 30-leciu.

Jaworowa - przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż., l.p., M.

Klonowa - nazwa współczesna, która nie ma w zasadzie uzasadnienia.

Nazwa została nadana w tym 30-leciu.

Klonowa – przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż.,l.p., M.

Kwiatowa - na ulicy tej znajduje się dużo kwiatów.

Nazwa powstała 12.8.1933 r.

Kwiatowa - przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż., l.p., M.

Leśna – ulica znajduje się w pobliżu lasu.

Nazwę nadano 7.4.1930 r.

Leśna - przymiotnik odrzeczownikowy, r. ż.,l.p., M.

Orna - w miejscu gdzie dzisiaj znajduje się ta ulica, znajdowały

się kiedyś pola uprawne.

Nazwę nadano w tym 30-leciu.

Orna - przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż. ,l.p., M.

Podleśna – ulica znajduje się w pobliżu lasu.

Nazwa została nadana w tym 30-leciu.

Podleśna- przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż., l.p., M.

Rybna - nazwa jest związana z pobliskimi jeziorami

Świętokrzysł.in. i Winiarskim.

Nazwa została nadana 21.5.1919 r.

Rybna - przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż. ,l.p., M.

Sokoła - nazwa należy do grupy nazw kojarzących się z nazwami

przyrody.

Nazwę nadano w tym 30-leciu.

Sokoła - rzeczownik, r.m., l.p., D.

Sosnowa - nazwa należy do grupy nazw kojarzących się z czymś

miłym i ładnym.

Nazwę nadano w tym 30-leciu.

Sosnowa - przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż., l.p., M

Topolowa - nazwa należy do grupy nazw kojarzących się z czymś

miłym i ładnym.

Nazwę nadano w tym 3o-leciu.

Topolowa - przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż., l.p., M.

Żabia - znajduje się nad bagnami, dawnego jeziora Bielidło.

Nazwę nadano 3.6.1919 r.

Żabia – przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż.,l.p., M.

Wierzbowa - jak większość ulic w tej dzielnicy nazwana określeniem

drzewa.

Nazwa została nadana 28.2.1938 r.

Wierzbowa – przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż., l.p., M.

Wiśniowa - nazwa wiąże się z dużą ilością ogrodów znajdujących się

na tej ulicy.

Nazwę nadano w tym 30-leciu.

Wiśniowa – przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż., l.p., M.

16. Od nazw metaforycznych.

Biała - nazwa współczesna kojarząca się z przyjemnym

określeniem.

Nazwę nadano w tym 30-leciu.

Biała - przymiotnik, r.ż. , l.p. M.

Chłodna - na tej ulicy rośnie bardzo dużo starych, rozrośniętych

drzew, dających przyjemny w lecie cień.

Nazwę nadano w tym 30-leciu.

Chłodna – przymiotnik, r.ż., l.p., M.

Czysta - nazwa nie ma nic wspólnego z porządkiem na tej ulicy.

Nazwa została nadana 21.5.1919 r.

Czysta - przymiotnik, r.ż., l.p., M.

Halna - nazwa dotyczy górskiego wiatru, którego jednak w

Gnieźnie nie ma.

Nazwę nadano w 1945 r.

Halna – przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż.,l.p., M.

Hoża – nazwa należy do grupy nazw współczesnych.

Nazwę nadano w tym 30-leciu.

Hoża - przymiotnik, r.ż. , l.p., M.

Jasna – na ulicy o tej nazwie jest bardzo mało drzew, a zatem dużo

słońca.

Nazwę nadano 21.5.1919 r.

Jasna - przymiotnik, r.ż., l.p., M.

Krucza - ulica utwardzona asfaltem i stąd nawiązanie do koloru.

Nazwę nadano w tym 30-leciu.

Krucza - przymiotnik, r.ż., l.p., M.

Miła - nazwa kojarzy się z czymś bardzo przyjemnym, należy do

grupy nazw współczesnych.

Nazwa została nadana w r. 1945

Miła – przymiotnik, r.ż. , l.p., M.

Nowa - ulica stosunkowo nowa. Stąd nazwa tej ulicy.

Nazwę nadano 1.10.1935 r.

Nowa - przymiotnik, r.ż. , l.p., M.

Pogodna - nazwa współczesna kojarzy się z przyjemnym

określeniem.

Nazwę nadano w tym 30-leciu.

Pogodna – przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż., l.p., M.

Półwiejska - wielu mieszkańców tej ulicy trudniło się i trudni nadal

rolnictwem.

Nazwę nadano 1.10.1930 r.

Półwiejska - przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż., l.p., M.

Promienista – nazwa współczesna. Nazwę nadano w tym 30-leciu.

Promienista – przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż., l.p., M.

Radosna – należy do grupy nazw współczesnych.

Nazwa została nadana w tym 30-leciu.

Radosna - przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż.,l.p., M.

Słoneczna - do niedawna ulica ta była niezabudowana , nie rosły też tu

żadne drzewa, była więc bardzo nasłoneczniona.

Nazwę nadano 12.8.1933 r.

Słoneczna - przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż., l.p., M.

Swojska - nazwa należy do grupy nazw współczesnych.

Nazwa została nadana w 1945 r.

Swojska - przymiotnik, r.ż. , l.p., M.

Wesoła – nazwa należy do grupy nazw współczesnych.

Nazwę nadano w tym 30-leciu.

Wesoła - przymiotnik, r.ż., l.p., M.

Widna - ulica jest bardzo mało zabudowana, brak drzew.

Nazwę nadano w tym 30-leciu.

Widna - przymiotnik, r.ż., l.p., M.

Wiosenna - na tej ulicy znajduje się kilka szklarni.

Nazwę nadano w tym 30-leciu.

Wiosenna - przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż., l.p., M.

17. Od ludzi zasłużonych, dla. Gniezna.

Chociszewskiego - Chociszewski (1837-1914) redaktor "Lecha"- gazety

gnieźnieńskiej. Działacz społeczno-polityczny. Pod koniec

życia działał w Gnieźnie i pozostał mu wierny do końca.^1/

Nazwa została nadana 21.5.1919 r.

Chociszewskiego - rzeczowniki, r.m. , l .p., D.

Cymsa - Paweł Cyms powstaniec wielkopolski. Zorganizował

wyprawę na Trzemeszno, Mogilno i Inowrocław.

Zmarł w Bielsku Białej.

Nazwę nadano w tym 3o-leciu.

Cymsa - rzeczownik, r.m., l.p., D.

Kanclerza Jana Łaskiego – Jan Łaski (1455-1535),prymas Polski, żył i działał w

Gnieźnie kładąc ogromne. zasługi w dziedzinie

kulturalnej, utrzymywał stałe kontakty z

najważniejszymi ośrodkami kulturalnymi w Europie.^2/

Nazwę nadano po wojnie.

Kanclerza – rzeczownik, r.m., l.p., D.

Jana – rzeczownik, r.m., l.p., D.

Łaskiego - rzeczownik, r.m., l.p., D.

Paczkowskiego - w latach 1872-1975 z powodu germanizacji, wraz z

innymi polskimi nauczycielami tutejszego gimnazjum

musiał opuścić Gniezno. ^3/

Nazwę nadano po wojnie.

Paczkowskiego - rzeczownik, r. m. 1.p., D.

Sobieralskiego – Tadeusz Sobieralski (1920-1969), w latach 1954-1969

przewodniczący PRN w Gnieźnie, członek egzekutywy

KPPZPR, członek PWRN. Bywał na wszystkich

budowach już przed przyjściem robotników, sam

pracował fizycznie. Całe życie poświęcił miastu.

Dzięki niemu rozwinęło się budownictwo mieszkaniowe.

Spowodował generalną przebudowę urządzeń

komunalnych. Za jego sprawą powstało wiele nowych

obiektów przemysłowych, m. in. Wlkp.. Zakłady Obuwia.

Nazwa została nadana w 1973 r.

Sobieralskiego - rzeczownik, r.m., l.p., D.

Wachtla - Mariusz Wachtel - gnieźnianin współorganizował

powstanie wielkopolskie na terenie Gniezna. Zginął pod

Rynarzewem w1919r.^4/

Nazwę nadano 1.1o. 1935 r.

Wachtla - rzeczownik, r.m., l.p., D.

18. Od nazw zawodów.

Budowlanych - ulica biegnie przez osiedle o tej samej nazwie.

Nazwa powstała w latach 60-tych.

Budowlanych – rzeczownik, r.m., l.p., D.

Młyńska - od młyna, który się tam kiedyś znajdował.

Nazwa została nadana 21.5.1919 r.

Młyńska – przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż.,l.p., M.

Myśliwiecka - nazwa wiąże się z zawodem myśliwego.

Nazwę nadano w tym 30-leciu.

Myśliwiecka – przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż., l.p., M.

Rolna - nazwa wiąże się z zawodem mieszkańców tej ulicy.

Nazwę nadano w tym 30-leciu.

Rolna - przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż., l.p., M.

Rzeźnicka - kiedyś na tej ulicy znajdował się cech rzeźników.

Nazwę nadano 3.6.1919 r.

Rzeźnicka – przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż., l.p., M.

Strzelecka - nazwa wiąże się z oddziałem strzelców, który kiedyś

stacjonował w Gnieźnie. Bliższych danych na temat tego

faktu brak.

Nazwa została nadana 1.10.1935 r.

Strzelecka – przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż., l.p.,

. 19. Nazwy związane z wydarzeniami.

23 Grudnia - w tym dniu wybuchło powstanie wielkopolskie.

Nazwę nadano 1.10.1935 r.

Grudnia – rzeczownik, r.m., l.p., D.

22 Lipca - nazwę nadano dla uczczenia daty wydania Manifestu

PKWN.

Nazwa została nadana w tym 3o-leciu.

Lipca - rzeczownik, r.m., l.p., D.

Listopadowa - nazwa nawiązuje do powstania listopadowego 185o r.

Nazwę nadano 1.10.1935r.

Listopadowa - przymiotnik odrzeczownikowy, r.ż., l.p., M.

20. Nazwy niejasne.

Dębińska - nazwa nie na uzasadnienia.

Nazwę nadano w tym 5o -leciu

Dębińska -- przymiotnik, r.ż., 1 . p., M.

Kaszarska – znaczenia tej nazwy nie ustaliłem.

Nazwę nadano 3.6.1919 r.

Kaszarska - przymiotnik, r.ż. , l.p., M.

Modra - nazwa nie ma uzasadnienia.

Nazwę nadano w tym 30-leciu. 4.

Modra – przymiotnik, r.ż. , l.p., D.

Jak wynika z przedstawionego zestawienia najwięcej ulic bo aż 34, co stanowi16,7% ma nazwy pochodzące od właściwości topograficznych.

Nazwy te są w zasadzie nazwani nowymi, nadanymi. W tym: 50-leciu ulicom nowo powstałym lub przyłączonym do miasta, drogom wiejskim przekształconym w ulice.

Niezależnie od tego nazwy zostały w większości nadane trafnie; określają charakter ulicy, jej aktualną rolę lub znaczenie, np. ulice Skrajna – wzdłuż niej biegnie granica miasta, Łącznica – łączy dwie ważne ze względów komunikacyjnych ulice.

Drugą grupę pod względem ilościowym stanowi grupa nazw pochodzących od obiektów w mieście. Liczba ulic należących do tej grupy zamyka się sumą 25 ulic co stanowi 12,4 %. Nazwy w tej grupie są jeszcze bardziej dokładnie dobrane i wiążą się z obiektami istniejącymi obecnie lub w przeszłości, o czym świadczy 6 nazw pochodzących

z XVI/XVII w. Wiele nazw w tej grupie pochodzi od dawnych dzielnic czy jurystyk. Grupa jak wynika z powyższego, jest niewątpliwie najstarszą i świadczy, że mieszkańcy Gniezna nie zapominają o historii, świetności średniowiecznego grodu. Nie dotyczy to oczywiście wszystkich ulic, bo część z nich posiada także nazwy nowe, także trafnie dobrane.

Gnieźnianie lubią także nazwy związane z przyrodą, nazwy kojarzące się z czymś ładnym, miłym, sprawiającym bardzo przyjemne wrażenie. Dowodem tego jest trzecia z kolei grupa nazw przyrodniczych. Stanowi ona 11,8 % ogółu tj. 24 nazwy. Powstały nawet całe kompleksy ulic mających nazwy drzew owocowych czy innych. Świadczy to, jak już wspomniałem, o zamiłowaniu do piękna, do kojarzenia z nazwą miłego i spokojnego nastroju. Większość tych ulic powstała już po wojnie i wiąże się z rozwojem miasta.

Na czwartym miejscu. Znajduje się grupa nazw związanych z wybitnymi pisarzami, artystami, uczonymi. Grupa stanowi 10,3 % całości tj. 21 nazw. Mamy tu więc ulice, których patronami są najwybitniejsi pisarze polscy , malarze. Nazwy te nadano głównie albo w okresie międzywojennym, albo bezpośrednio po wojnie.

Świadczą one niewątpliwie o wielkim uznaniu i szacunku jaki mają gnieźnianie dla wielkich pisarzy i artystów, świadczą o tym, że tradycje kulturowe kraju tkwią głęboko w świadomości mieszkańców Gniezna.

Kolejne piąte miejsce zajmuje grupa nazw metaforycznych, stanowią one 3,7% tj. 18 nazw. Nazwy te są w większości nowe, powstały wraz z nowymi ulicami i świadczą o dążności mieszkańców do kojarzenia wraz z nazwą jakiegoś przyjemnego doznania, pragnienia harmonii i spokoju.

Na następnym miejscu znajduje się grupa nazw wodzących się od nazwisk działaczy politycznych , społecznych i stanowi ona 6,3 % ogółu, tj. 13 nazw. Nazwy w tej grupie mówią o szacunku do rewolucyjnych Tradycji gnieźnian.

Wspomniałem już na wstępie, że mieszkańcy Gniezna zawsze brali udział w ruchu oporu, we wszystkich powstaniach organizowali ochotnicze oddziały bojowe, stąd też nadawanie ulicom nazw pochodzących od wybitnych działaczy politycznych i społecznych.

Pozostałe grupy są już mniej liczne, choć posiadają również duże znaczenie charakteryzujące mieszkańców pierwszej stolicy Polski.

Na szczególną uwagę zasługują tu jeszcze dwie grupy, mianowicie: grupa nazw pochodzących od nazwisk królów i imion słowiańskich, druga na nazwy pochodzące od nazwisk zasłużonych obywateli dla Gniezna.

W grupie pierwszej najwięcej jest nazw związanych z historią miasta, a więc Mieszkiem I, Lechem czy Ziemowitem. Grupa ta stanowi 4,4% tj. 9 nazw.

W drugiej grupie nazwy świadczą o szacunku mieszkańców dla ludzi, którzy położyli ogromne zasługi dla miasta. Na szczególną uwagę zasługuje postać Tadeusza Sobieralskiego, byłego przewodniczącego Rady Narodowej, człowieka, który poświęcił życie dla Gniezna.

Wszystkie nazwy są w zasadzie polskie i świadczą o patriotyzmie gnieźnian.

Przedstawiona tabelka ilustruje podział poszczególnych grup nazw wg form gramatycznych. Na 204 nazwy występuje aż 101 przymiotników w mianowniku,

55 rzeczowników w dopełniaczu, 22 zestawienia, 21 rzeczowników w mianowniku

i 5 złożeń.

Łącznie mamy więc 101 przymiotników i 76 rzeczowników występujących pojedynczo,

reszta występuje w postaci złożeń i ze stawień.

Najbogatsze w przymiotniki są 13, 15, 16 grupa nazw. Są to nazwy związane z topografią, przyrodą, nazwy metaforyczne, a więc wyrazy określające nie jako ulice. Znamienną jest rzeczą, że wszystkie przymiotniki wymienione w grupach 13, 15 i 16 są rodzaju żeńskiego liczby pojedynczej. Rodzaj swój przyjęły od rzeczownika rodzaju żeńskiego "ulica".

Najbogatsze w rzeczowniki są grupy 3, 4, 5, i 9. Są to grupy, w których nazwy pochodzą od nazwisk wybitnych uczonych, artystów, działaczy politycznych i królów (poza grupą 9). Są one w większości rodzaju męskiego, co oznacza, że żadna ulica poza czterema

wyjątkami (Dąbrówki, Rzepichy, Konopnickiej, Orzeszkowej) na 42 nazwy nie upamiętnia osoby płci żeńskiej. W grupie 9 omówione są nazwy związane z obiektami w mieście, przy czym rzeczowniki określają w dużej mierze ulice związane z zabytkowymi dzielnicami. Rodzaje są w tej grupie bardzo zróżnicowane.

Jak wynika z tabelki dość liczną grupę stanowią zestawienia. Są to nazwy tego typu co Krzywe Koło, Armii Czerwonej itp. i w ich skład wchodzą i rzeczowniki i przymiotniki, tzn., że występują wspólnie rzeczownik z rzeczownikiem, rzeczownik. z przymiotnikiem i odwrotnie.

Budowa słowotwórcza nazw ulic jest zatem prawidłowa, zgodnie z zasadami obowiązującymi w gramatyce języka polskiego, natomiast nazwy obce się nie odmieniają; np. Westerplatte.

IX. Uwagi końcowe .

Z podanych poprzednio tabel i ich omówienia wynika, że prawie wszystkie nazwy

są czysto polskie. W okresie okupacji wszystkie nazwy ulic zostały zmienione ta nazwy niemieckie i dopiero po wojnie przywrócono ulicom dawne nazwy polskie lub nadano po prostu nowe. Stąd też wiele tradycyjnych nazw zaginęło.

Wiele nazw związanych z tradycją średniowieczną, historią czy legendą, zmieniono na nazwy nowe, współczesne.

Nie jestem kompetentny do oceniania tej zmiany, nie mnie sądzić czy to dobrze czy źle, ale wydaje mi się ( jak wielu zresztą gnieźnianom), że pozostawienie tych starych,

niejako zabytkowych nazw byłoby właściwsze, chociażby ze względu na 12 wieków Gniezna.

Jak wynika z poprzednich rozdziałów najliczniejsza jest grupa nazw topograficznych (34 nazwy). Wiąże się to przede wszystkim z rozwojem miasta, powstawaniem nowych ulic. Nazwy odzwierciadlają charakter tych ulic, ich położenie, czy wygląd. Nazwy ulic należące do tej grupy są niezwykle starannie dobrane, co dobrze świadczy o gnieźnianach.

Wiele nazw przyrodniczych wiąże się z dawniejszym charakterem ulic. Duża część tych ulic była poza miastem, należała do przyległych do miasta wsi, były więc związane z rolnictwem.

Reasumując te rozważania można wysunąć tu wiele wniosków. Najbardziej zdecydowanie nasuwa się tu myśl, że większość ulic nowo powstałych świadczy

o rozwoju miasta, o jego rozbudowie przestrzennej. Powstaje wiele nowych osiedli, powstają więc nowe nazwy.

Inny, nie mniej istotny moim zdaniem wniosek,

nasuwa się po przyjrzeniu się poszczególnym grupom nazw. nazw. Świadczą one o bardzo wysokiej kulturze mieszkańców starego piastowskiego grodu, o szacunku mieszkańców dla sztuki, kultury, o szacunku dla wszelkiej działalności patriotycznej, a więc o patriotyzmie Gnieźnian oraz o zamiłowaniu do piękna, ładu, porządku, do tego co określić można estetyką.

Na tle tych rozważań miasto i jego mieszkańcy mogą uzyskać bardzo pozytywną ocenę w myśl zasady, ulice miasta świadczą o mieście i jego mieszkańcach.

Jednak nazwy ulic tak jak wyrazy giną, powstają nowe, ale zawsze odzwierciedlają świadomość mieszkańców miasta, charakteryzują je, podobnie jego

historię, należą więc do historii miasta.

XI. BIBLIOGRAFIA .

1. J. Topolski: Dzieje Gniezna, PWN, W-wa 1965.

2. F. Jaśkowiak: Woj. poznańskie, przewodnik, Sport i Turystyka, W.-wa 1967.

3. K. Żurowski: Gniezno, pierwsza stolica Polski, KiW W -wa. 1964.

4. M. Skonieczny: Przewodnik po Gnieźnie, Księgarnia J.B. Lange, Gniezno 1920.

5. .Kalendarz Almanach "Lecha", "Gazety Gnieźnieńskiej" na rok 1932, Copyright by PAP , W- aw 1931.

6. B. Wysocka, M. Kwiczała: Szlak piastowski: Wyd. Poznańskie, P-ń 1968.

7. G. Mikołajczyk: Początki Gniezna, PWN, W-wa, Poznań, 1972.

8. Mała encyklopedia powszechna, PWN.

V. SPIS ALFABETYCZNY NAZW ULIC.

T r a n s k r y p c j a f o n e t y c z n a w m i a n o w n i ku i d o p e ł n i a c z u.

L.P.	Nazwa ulicy	Transkrypcja fonetyczna w
		Mianowniku	Dopełniaczu
1	2	3	4
1.	Akacjowa	akacįova	akacįoveį
2.	Armii Poznań		arm´ipoznań
3.	Al. Marcinkowskiego		marc´inkosk´ego
4.	Al. Reymonta		reįmonta
5.	Armii Czerwonej		arm´červoneį
6.	Artyleryjska	artylerryįska	artyleryįsk´eį
7.	Asnyka		asnyka
8.	Bema		bema
9.	Biała	b´aua	b´aueį
10.	Bluszczowa	bluščowa	bluščoweį
11.	Boczna	Bočna	Bočneį
12.	Boh. Westerplatte	vesterpla·te
13.	Borowa	borova	boroveį
14.	Budowlanych		budovlanyx
15.	Bzowa	bzowa	bzoveį
16.	Chełmońskiego		xeųmoińsk´ego
17.	Chłodna	xųodna	xųodneį
18.	Chociszewskiego		xoc´išeskįego
19.	Chrobrego		xrobrego
20.	Chudoby		xudoby
21.	Ciasna	c’asna	c’asneį
22.	Cicha	c’ixa	c’ixeį
23.	Cienista	c´ien’ista	c’ien’isteį
24.	Cierpięgi	c’ierp’engi	c’ierp’eng
25.	Cieszkowskiego		c’eškosk’ego
26.	Cisowa	c’isova	c’isoveį
27.	Czarnieckiego		čarneck’ego
28.	Czereśniowa	čereśn’ova	čereśn’ovej
29.	Czysta	čysta	čysteį
30.	Cyma		cyma
31.	Dalkowska	dalkoska	dalkosk’eį
32.	Dąbrowskiego		dombrosk’ego
33.	Dąbrówki		dombrufk’i
34.	Dębińska	demb’ińska	demb’ińsk’eį
35.	Długosza-Jana		dųugošaįana
36.	Dojazd	doįast
37.	Drobna	drobna	drobneį
38.	Droga do Osińca	drogado·s’inca	drog’ido·s’inca
39.	Dworcowa	dworcowa	dvorcoveį
40.	Dzieci Wrzesińskich		з̇́ec’ivžes’ińsk’ix
41.	17 Dywizji Piechoty		dyv’izįip’exoty
42.	Fabryczna	fabryčna	fabryčneį
43.	Franciszkańska	franc’iškańska	franc’iškańsk’eį
44.	Gajowa	gaįova	gaįoveį
45.	Garbarska	garbarska	garbarsk’ieį
46.	Głęboka	gu̧emboka	gu̧embok’ieį
47.	Gołębia	gou̧emb’a	gou̧emb’eį
48.	Górna	gurna	gurneį
49.	Grabowa	grabowa	graboveį
50.	Graniczna	gran’ična	gran’ičneį
51.	28 Grudnia		grudn’a
52.	Grunwaldzka	grunvalcska	grunvalcsk’ieį
53.	Grzybowo	gžybovo	Gžybova
54.	Halna	yalna	yalnei̧
55.	Harcerska	yarcerska	yarcersk’ieį
56.	Hoża	yoža	yožeį
57.	Św. Jana		įana
58.	Jasna	įasna	Įasneį
59.	Jastrzębia	įastšemb’a	įastšemb’eį
60.	Jaśminowa	įaśm’inova	įaśm’inoveį
61.	Jaworowa	įavorova	Įavoroveį
62.	Jeziorna	įeźorna	Įeźorneį
63.	Bł. Jolanty		įolanty
64.	Kadłubka		kadu̧bka
65.	Kasprowicza		kasprov’iča
66.	Kaszarska	kašarska	kašarsk’eį
67.	Kawiary	kav’ary	kav’ary
68.	Kilińskiego		k’l’ińsk’ego
69.	Klonowa	klonova	Klonoveį
70.	Kłeckoska	ku̧eckoska	ku̧eckosk’eį
71.	Kochanowskiego		koxanosk’ego
72.	Kokoszki	kokoški	kokošek
73.	Kolegiaty		kolegįaty
74.	Kolejowa	koleįova	koleįoveį
75.	Kołłątaja		kou̧̧∙ontaįa
76.	Konopnickiej		konopn’ick’eį
77.	Konikowo	kon’ikovo	kon’ikova
78.	Kopernika		kopern’ika
79.	Kosynierów		kosyn’eruf
80.	Krańcowa	krańcowa	krańcoveį
81.	Krasickiego		kras’ick’ego
82.	Krótka	krutka	krutk’eį
83.	Krucza	kruča	kručeį
84.	Krzywe Koło	kszyvekou̧o	kszyvegokou̧a
85.	Kwiatowa	kf’atova	kf’atoveį
86.	Lecha		lexa
87.	Lelewela		lelewela
88.	Leśna	leśna	leśneį
89.	Lipowa	l’ipova	l’ipoveį
90.	Listopadowa	l’istopadova	l’istopadoveį
91.	Łaskiego		u̧ask’ego
92.	Łazienki	u̧az’enk’i
93.	Łącznica	u̧ončn’ica	u̧ončn’icy
94.	Łąkowa	u̧onkova	u̧onkoveį
95.	Mała	mau̧a	mau̧eį
96.	Marchlewskiego		marxlesk’ego
97.	Matejki		mateįk’i
98.	Mazowiecka	mazov’ecka	mazov’eck’eį
99.	Św. Michała		m’ixau̧a
100.	Mickiewicza		m’ick’ev’iča
101.	Mieszka I		m’eška
102.	Miła	m’iu̧a	m’iu̧eį
103.	Miodowa	m’odova	m’odoveį
104.	Młodej Gwardii		mu̧odeįgvardįi
105.	Młodzieży Polskiej		mu̧oʒ’ežypolsk’eį
106.	Młyńska	mu̧yn’ska	mu̧y’sk’eį
107.	Mnichowska	mn’ixoska	mn’ixosk’eį
108.	Modra	modra	modreį
109.	Mokra	mokra	mokreį
110.	Moniuszki		mon’ušk’i
111.

ZNACZENIOWA I JĘZYKOWA KLASYFIKACJA NAZW ULIC MIASTA G N I E Z N O.

Kopiowanie jest niedozwolone.

sobota, 7 listopada 2020

Łączna liczba wyświetleń

Do not copy

Piszę co mysle

Archiwum bloga

O mnie

Moje wakacje

Moje albumy

Wspomnienia z wojska

nasze wycieczki